Dezinformacja – Raport NASK

Głos w dyskusji nad dezinformacją

We wrześniu 2019 roku NASK opublikował przygotowany raport zatytułowany: „Zjawisko dezinformacji w dobie rewolucji cyfrowej. Państwo. Społeczeństwo. Polityka. Biznes„.

Z uwagi na szerokie działania zawodowe i prywatne w internecie postanowiłem zapoznać się z tym raportem.

O czym Raport traktuje? O dezinformacji – czyli o czym?

O dezinformacji możemy mówić, gdy rozpowszechniane informacje:

• są całkowicie lub częściowo fałszywe, zmanipulowane lub wprowadzające w błąd;
• dotyczą kwestii ważnej z punktu widzenia interesu publicznego;
• mają wywołać niepewność lub wrogość, doprowadzić do polaryzacji albo zakłócenia procesów demokratycznych;
• są rozpowszechniane lub wzmacniane za pomocą zautomatyzowanych i agresywnych technik, takich jak boty społeczne, sztuczna inteligencja (AI), mikrotargeting lub trolowanie.

Przy takiej definicji pojawia się pytanie czy te wymienione punkty muszą występować razem, czy też każdy z nich oddzielnie? Jeśli razem to ostatni punkt powoduje, że spora cześć kłamstw i przeinaczeń nie mieści się w definicji. Ostatni punkt wyklucza z dezinformacji przekaz tradycyjnymi środkami jak telewizja, prasa czy też przekaz ustny (np. telefony od handlowców i innych telemarketerów którzy bardzo często posługują się dezinformacją).

Jeśli zaś traktować podane punkty rozdzielnie, to w drugim punkcie pod dezinformację podpada wiele wiadomość prawdziwych (np. informacja o wprowadzeniu korytarza życia w ruchu drogowym jest ważna z punktu widzenia interesu publicznego).

Niedostateczna identyfikacja problemu prowadzi do tego, że nie jest on poprawnie zdiagnozowany i nie można z nim skutecznie walczyć.

Kiedy mamy do czynienia z dezinformacją? Dezinformacja jest to tak przygotowany przekaz który składa się z kłamstwa lub też z informacji prawdziwych lub zawierających półprawdy i skonstruowany w taki sposób aby u odbiorcy powstał fałszywy, niepełny lub też zniekształcony obraz rzeczywistości.

Przeczytałem, w miarę uważnie, dział „Społeczeństwo” i nasunęło się mi się kilka refleksji i spostrzeżeń.

Magia i wiara

Malinowski zauważył też, że „magia wkracza tylko tam, gdzie wiedza okazała swą bezsilność wobec sytuacji. Zamiast być potwierdzeniem wszechwładzy myśli, jest ona raczej pokornym wyznaniem, że człowiek oddaje się na łaskę wyższych nadprzyrodzonych sił, objawionych przez świętą tradycję”. Co więcej, magię zdefiniował jako akt rytualny, który jest odbywany by osiągnąć coś, czego człowiek nie zdoła dokonać własnymi siłami. Z kolei akt oparty jest na wierze, że konkretne zachowanie wpłynie na bieg wydarzeń. Kult magii budzi odwagę i cierpliwość, a wykonywanie rytuału łączy społeczność dla dobra ogółu.

Z przytoczonego cytatu wynika, niestety, że wiara i magia są właściwie tym samym, wyrażone tylko innymi słowami. Tu się kłania kilka a może i kilkanaście uczelni w Polsce kształcących kapłanów. Szkoda, że żaden z profesorów tam wykładających nie wypowiedział się w tym względzie.

Dalej zaś możemy się dowiedzieć, że wierzenia religijne są jednym z przesądów.  Widoczny jest tu stereotyp i brak refleksji – zaznaczany w Raporcie jako jeden z punktów początkowych dezinformacji.

I jeszcze jeden cytat z raportu: „Nieumiejętność krytycznego myślenia jest pozostałością po przodkach.” No niestety, jest to umiejętność nabywana w szkole, ostatecznie na studiach i nie podlega dziedziczeniu. Takie stwierdzenie nie podpada nawet pod dezinformację.

Edukacja medialna.

Raport postuluje wprowadzenie do szkół edukacji medialnej. W nauczaniu chodziłoby o przyswojenie sobie wiedzy o czytanej informacji, jego autorze oraz tego jak ona ma się do naszych poglądów i wartości. Do niedawna uczono tego w szkole, na lekcjach języka polskiego gdzie omawiano zadane lektury i kiedy padało wyświechtane i czasami wyśmiewane pytanie: Co autor miał na myśli? Wystarczy powrócić do analizowania lektur i absolwenci szkół będą potrafili zanalizować tekst i lepiej zrozumieć przekazy do nich docierające.

Polityka

Wśród wielu definicji polityki, jedną z najbardziej popularnych jest ta stworzona przez Maxa Webera. Uważał on, że polityka to dążenie do władzy oraz wywieranie wpływu na podział władzy (między państwami, w obrębie jednego państwa oraz między grupami ludzi, tworzącymi państwo). Wszelkie działania zmierzające do zyskania władzy i przewagi nad innymi państwami, politykami i grupami społecznymi można więc określić mianem działań politycznych.

Przy takiej definicji trudno jest znaleźć miejsce na politykę społeczną, historyczną, zdrowotną, rolną, gospodarczą czy prorodzinną. 

Najbliższą definicją polityki, moim zdaniem, jest ta podana przez profesora Kazimierza Opałkę: „Działalność wytyczona przez ośrodek decyzji sformalizowanej grupy społecznej (organizacji), zmierzająca do realizacji ustalonych celów za pomocą określonych środków”.

Na swój prywatny użytek stosuje bardziej szczegółowe określenie. Polityka jest to definiowanie strategicznych celów działania, określenie ich zależności i hierarchii oraz wyznaczenie sposobu i metod ich realizacji przez cele pośrednie.
Wiele partii, organizacji czy też państw nie przedstawia wyraźnie swoich celów strategicznych, ale tylko cele pośrednie. Czasami pokazują inne cele strategiczne aby uniemożliwić destrukcję w ich realizacji. Zależności między celami strategicznymi i ich priorytety mogą ulegać zmianie w czasie. Dotyczy to również celów pośrednich. Dlatego tak ważnym czynnikiem jest tu informacja o realizacji celów pośrednich. Dezinformacja może prowadzić do zaniechania działań gdyż otrzymamy sfałszowaną wiadomość, że cel pośredni został zrealizowany i możemy zająć się innymi celami pośrednimi. Dezinformacja może uwypuklić mało istotne wydarzenie do problemu społecznego i odwrócić uwagę od istotnych problemów.

Rozdział Raportu NASK dotyczący polityki w sporej swej części dotyczy działalności Rosji na arenie międzynarodowej ze szczególnym uwzględnienie Polski.

Aby zrozumieć Rosję należałoby, według mnie, zapoznać się z trzema pozycjami książkowymi. Idąc chronologicznie od tych co są najmłodsze: Feliks Koneczny – Cywilizacja turańska, następnie Astolphe de Custine – „Listy z Rosji”, i najstarsza, której autorem jest najprawdopodobniej Sun Zi – Sztuka wojenna.

Pierwsza z nich opisuje społeczeństwo, zasady działania władzy, relację między nimi. W cywilizacji turańskiej, do której należy Rosja powyższe oznacza coś zupełnie innego niż w cywilizacji łacińskiej, do której należy Polska. Pozycja napisana w I połowie XX wieku.

Sun Zi

Druga pozycja powstała w I połowie XIX wieku i pokazuje dosyć dokładnie jak wyglądało państwo carów w tamtym czasie. Jak się okazuje, niewiele się ono różniło od Rosji dnia dzisiejszego – zmieniła się fasada, nie ma już batiuszki cara, jest umiłowany Putin ale podejście społeczeństwa do obu jest takie samo i ich metody i sposoby działania również są takie same, zmieniły się jedynie środki (warto zwrócić uwagę na to, w jaki sposób pozycja ta była przedstawiana w prasie paryskiej po opublikowaniu).

Ostatnia z nich ma zapewne ponad 2,5 tysiąca lat i w dalszym ciągu jest aktualna i należałoby zapoznać się z metodami jakie są tam przedstawione. Tych metod Rosja używa cały czas, dostosowując je do każdego kraju, społeczności, środków technicznych.

Tu może parę przykładów z naszego „podwórka”: komu zależy na tym aby port morski w Elblągu był nadal zamknięty, aby nadal był tak naprawdę pod kontrolą Rosji, bo tak wygląda stan obecny. Przekop mierzei oprotestowują ekolodzy. Warto tu zauważyć, że uruchomienie tego portu przyniesie straty dla portu w Kaliningradzie. Budowa elektrowni w Ostrołęce również jest wstrzymywana, Rosja twierdzi, że ten region może korzystać z energii dostarczanej z obwodu kaliningradzkiego. Ekolodzy walczą z tą inwestycją. Parę lat temu na portalu Onet ukazał się artykuł dotyczący ruchów feministycznych w Zachodniej Europie. Przytaczany był raport francuskich agencji wywiadowczych, z którego wynikało, że takie ruchy we Francji były finansowane przez ZSRR.

Przykłady te, to są działania jak najbardziej z arsenału opisanego przez Sun Zi.

Link do Raportu NASK.