«

»

wrz 30 2018

Dwór Piłsudskiego w Pikieliszkach

Osadnictwo wojskowe

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, już pod koniec 1920 roku sejm uchwalił dwie ustawy o osadnictwie na Kresach z myślą o umacnianiu polskości na tych ziemiach. Jedna dotyczyła przejęcia na własność Państwa ziemi, druga nadania ziemi żołnierzom Wojska Polskiego. W sposób szczególny druga z ustaw traktowała żołnierzy, którzy przynieśli wyczekiwaną niepodległość a potem bronili jej przed bolszewickim atakiem. Możliwość zostania osadnikiem, przydział ziemi miały być nagrodą za wojenny trud.

Dokładnie było to określone w następujący sposób:

– darmo ziemię mogli otrzymać „inwalidzi i żołnierze Wojska Polskiego, którzy się szczególnie odznaczyli oraz żołnierze, którzy dobrowolnie wstąpili do Wojska Polskiego i odbyli służbę frontową”.

–  odpłatnie i w miarę rozporządzalnego zapasu ziemie mogli otrzymać „wszyscy inni inwalidzi oraz żołnierze, zdolni do pracy na roli”.  

Nikt nie przypuszczał, że, jak podaje wikipedia „około 80 % osadników zostało wywiezionych na Sybir i do republik Azji Środkowej po zagarnięciu kresów wschodnich przez Związek Radziecki po 17 września 1939 roku”.

Józef Piłsudski i jego żona Aleksandra byli odznaczeni orderem Virtuti Militari i otrzymali w 1922 roku na mocy przytoczonych powyżej ustaw majątek Świątniki koło Starych Trok pod Wilnem. Po kilku latach, w roku 1930, na skutek poprowadzenia drogi, hałasu i braku spokoju, zamienili Świątniki na majątek w Pikieliszkach.

Letnia posiadłość obejmowała dwór, 35 ha gruntu ornego, 25 ha łąk oraz 73 ha jeziora Żełosa, położonego na tyłach dworu.

Była to część dużego majątku, który został opuszczony przez rosyjskiego gubernatora po wybuchu I wojny światowej i rozparcelowany po ustaleniu granic II Rzeczypospolitej.

Historia dworu w Pikieliszkach

Zachowały się wzmianki o dworze w Pikieliszkach z XVIII wieku, choć nic nie wiadomo o jego właścicielach i losach.

Na początku XIX wieku rodzina Pisanków herbu Prus III wybudowała (bardziej rozbudowała i zmodernizowała) w swoim majątku w Pikieliszkach siedzibę dworską. Dwór otaczał piękny park zbiegający do brzegów jeziora Żełosa (Pikieliskiego).

Pikieliszki_2fot. Marian Paluszkiewicz

Dwór w Pikieliszkach fot. Marian Paluszkiewicz, zdjęcie ze strony

Budynek dworu był prosty w swojej formie. Możemy przeczytać w opracowaniach, że

Był to budynek murowany, parterowy, dziewięcioosiowy, postawiony na wysokiej podmurówce, na planie wydłużonego prostokąta, pokryty gontowym, czterospadowym dachem. Elewację frontową poprzedzał portyk z czterema toskańskimi kolumnami, dźwigającymi trójkątny, gładki przyczółek. W elewacji ogrodowej znalazła się trójosiowa facjata oraz niewielka weranda, z której schody prowadziły prosto nad jezioro Żałosa. Elewacje dworu nie miały żadnych dekoracji poza wieńczącą je szeroką opaską. Przebijały je jednakowe, duże, prostokątne okna, pozbawione obramień”. Opis ze strony Dwory Pogranicza.

Majątek Pikieliszki wraz z dworem stał się własnością generał-gubernatora wileńskiego Michaiła Bogatyńskiego, który opuścił Wilno i majątek po wybuchu I wojny światowej. Po jej zakończeniu majątek rozparcelowano pozostawiając dwór z parkiem i jeziorem.

 

Dwór w Pikieliszkach własnością Józefa Piłsudskiego

Ta resztówka majątku stała się własnością Piłsudskich w 1930 roku. Po śmierci w 1935 roku Marszałka przeszła na własność jego córek Jadwigi i Wandy.

Jolanta B. Kucharska na stronie Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów przytacza zapiski żony Piłsudskiego „Dom był zrujnowany, w niektórych pokojach złożone było ziarno, dach przeciekał, więc kiedy przychodziły ulewy musiałam podstawiać miski i wiadra. W sadzie było mnóstwo suchych drzew. Zaraz po zamieszkaniu zajęłam się reperacją dachu i oczyszczeniem ogrodu z suchych drzew. W ciągu tygodnia dach został naprawiony, a suche drzewa wycięte. Ksiądz biskup Bandurski poświęcił nam dwór”.

Trzeba dodać, że dwór nie był zelektryfikowany, a doprowadzona linia telefoniczna praktycznie nie działała. Okolica była piękna, cicha i spokojna.

Józef Piłsudski spędzał sześć letnich tygodni w tym domu.

Znów zacytujemy pracę pani Jolanty B. Kucharskiej: „Nie zachowały się szczegółowe opisy wnętrza domu oraz jego wyposażenia: w zbiorach fotograficznych Instytutu Sztuki PAN w Warszawie odnalazłam dwa szklane negatywy przedstawiające gabinet i sypialnię marszałka wykonane w końcu lat trzydziestych przez znanego warszawskiego fotografa Czesława Olszewskiego. Zadziwia skromność wyposażenia obu pomieszczeń: w sypialni – proste, drewniane łóżko przykryte typową, wileńską narzutą, być może osobiście zakupioną przez marszałka podczas jednej z licznych rodzinnych wypraw na „kaziuki”, tradycyjne jarmarki organizowane corocznie w Wilnie w dniu 4 marca, święto patrona Litwy św. Kazimierza. Nad posłaniem, na tle podobnej narzuty zawisł obrazek Matki Boskiej Ostrobramskiej – patronki ukochanego Wilna. Obok stanęła ludowa, malowana skrzynia. Ludowe tkaniny stanowiły główną ozdobę ścian gabinetu Józefa Piłsudskiego, w którym pracował, przyjmował członków rządu i dyplomatów. Na parkietach, jedynie obok łóżka i biurka, umieszczono samodziałowe chodniki”.

W czasie pobytu Marszałka z rodziną we dworze na początku alei prowadzącej do dworu stała warta. Żołnierze mieszkali w oficynie stojącej opodal.

702x526-images-Litwa-c-4oficyna

dawna oficyna zdjęcie ze strony Dwory Pogranicza

Józef Piłsudski zlecił budowę dwóch altan w parku i nad jeziorem i często w nich przesiadywał. Od strony ogrodu było zejście od dworu wprost nad brzeg jeziora Żełosy.

 

Pikieliszki fot Marian Paluszkiewicz

Dwór od strony ogrodu fot. Marian Paluszkiewicz, zdjęcie ze strony

 

Żona założyła sad owocowy i warzywny. Gdy pobuduje letnią siedzibę pod Białymstokiem, też założy sad sprowadzając sadzonki drzew i krzewów spod Wilna.

Zachowały się zapiski publicysty politycznego Stanisława Cat-Mackiewicza o Pikieliszkach Piłsudskiego: „Była tam aleja dworska – z wybojami i kałużami, był dworek, jeden z takich, którego pokoje pachną jabłkami i śliwkami z kminem na ro-żenkach, w którym podłogi skrzypią, a w nocy czasami spacerują łagodne, niezłośliwe duchy starych służących. […] Oto gęstwina starego parku, oto zacieśnione ścieżki, pokryte jesiennymi liśćmi i oto ławka drewniana nad jeziorem. Tafla spokojna jeziora, dzikie kaczki, a na drugim brzegu widać tylko trzciny, łąki i zaledwie czubek jakiejś niziutkiej strzechy”.

W czasie urlopu we dworze Józef Piłsudski oficjalnych gości przyjmował najczęściej w Wilnie.

Dwór był zawsze otwarty dla rodziny: brata Adama i siostry Zofii z rodzinami oraz dla harcerzy mających swoje letnie obozy w okolicy.

Marszałek lubił dwór w Pikieliszkach – być może dlatego, że urodził się w podobnym dworze w Zułowie odległym od Pikieliszek o 55 km na wschód. Jego rodzinny dom spłonął w lipcu 1874 roku.   

Ostatni raz Józef Piłsudski spędził lato 1934 roku we dworze w Pikieliszkach. Po jego śmierci żona nigdy już nie przyjechała do tej miejscowości. Kupiła majątek w Wólce Pietkowskiej koło Białegostoku, tam zleciła budowę swojej letniej rezydencji. Spędzała w niej wakacje z córkami.

 

Dalsze losy dworku Józefa Piłsudskiego

W czasie II wojny światowej działał we dworze szpital a po jej zakończeniu władze rosyjskie zajęły nie zniszczony dwór na siedzibę kołchozu. Całe wyposażenie przepadło a budynek został przebudowany, wymieniono pokrycie dachowe.

Oficyna stała się budynkiem mieszkalnym i obecnie jest prywatną własnością.

Po odzyskaniu przez Litwę w 1991 roku niepodległości i niezależności od Rosji, kołchoz został zlikwidowany. Dwór odnowiono i wystawiono na sprzedaż. Obiekt wraz z parkiem został potem wydzierżawiony przez Spółkę Litewsko-Polską V. A. B. Polagrisz, w której udziałowcem są Zakłady Mechaniczne Ursus.

Mieści się w nim biblioteka polska. Kierowniczką jest pani Leokadia Minginowicz. Zaczynała pracę w bibliotece jako siedemnastolatka. W 2019 roku minie 50 lat jej pracy.  

Do Pikieliszek, do dworu przyjeżdża coraz więcej wycieczek i indywidualnych turystów. Od blisko ćwierćwiecza odbywają się tam Dożynki Wileńskie (obwodu wileńskiego).

W 2016 roku Rada Okręgu Wileńskiego zatwierdziła projekt rewitalizacji parku wokół dworu w Pikieliszkach. Nie wiadomo czy i w jakim zakresie zostaną wykonane prace.

Oby nie było tak jak z aleją prowadzącą do dworu, która nosiła imię Józefa Piłsudskiego a od niedawna nazywa się ulicą Dworską (Dvaro).

W Narodowym Archiwum Cyfrowym przechowywane są zdjęcia Pikieliszek z czasów gdy były własnością Józefa Piłsudskiego:

(Visited 835 times, 1 visits today)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Możesz użyć tych znaczników i atrybutów HTMLa: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>