«

»

sty 03 2015

Kościół (św. Andrzeja Apostoła i św. Bernardyna ze Sieny) i klasztor Bernardynów we Lwowie

Jeden z najpiękniejszych kościołów Lwowa, zachwycający swą zgrabną sylwetą i bogato dekorowaną fasadą, nawiązującą do najlepszych wzorów manierystycznej architektury włoskiej i niderlandzkiej. Pierwszy kościół pod tym wezwaniem i klasztor Bernardynów powstały ok.1460 r. Zostały spalone przez Rusinów. W tym samym miejscu pobudowano drewniany kościół i klasztor a w latach 1600-1630) obecny, murowany. Fundatorami kościoła byli: wojewoda sandomierski Jerzy Mniszech i starosta lwowski Adam Hieronim Sieniawski. W uroczystości wmurowania kamienia węgielnego wzięli udział również: hetman wielki koronny Jan Zamoyski i hetman polny koronny Stanisław Żółkiewski. Kościół i klasztor oo. Bernardynów znajdował się poza zasięgiem murów obronnych Lwowa, dlatego cały kompleks został ufortyfikowany i tworzył osobną warownię.

W klasztorze przebywał kilkanaście lat aż do swojej śmierci (1463-1484) błogosławiony Jan z Dukli i jego relikwie złożono w kościele bernardynów. W 1608 wojewoda ruski i kasztelan lwowski Jan Daniłowicz ufundował pomnik nagrobny Jana z Dukli. Figurę wyrzeźbił z czerwonego marmuru Jan Kapinos.

Kościół bernardyński był świadkiem wielu ważnych wydarzeń; m.in. tu w 1621 wręczono buławę polną koronną Stanisławowi Lubomirskiemu a w 1663 Jan Świderski przepraszał króla Jana III Sobieskiego w imieniu związku wojskowego.

W 1734 z zapisu pozostawionego przez ród Sieniawskich wzniesiono z tyłu zespołu klasztornego monumentalna wieżę zwieńczoną smukłym miedzianym hełmem z latarnią. Znajdujący się na niej zegar bił niegdyś 5 minut przed upływem pełnej godziny, co miało upamiętniać alarm wszczęty na widok dojrzanego z góry nieprzyjaciela.

W 1736 roku, trzy lata po beatyfikacji Jana z Dukli, przed kościołem ustawiono kolumnę z jego figurą w scenie w jakiej miał się ukazać Bogdanowi Chmielnickiemu podczas oblężenia Lwowa. Fundatorem rzeźby był Seweryn Michał Rzewuski a wyrzeźbił ją Sebastian Fesinger.

 

W latach 1738–1740 malarz zakonny, brat Benedykt Mazurkiewicz, uczeń Giuseppe Carlo Pedrettiego, wykonał ogromny fresk na sklepieniu. Posługując się techniką panoramy stworzył dzieło przedstawiające ”Triumf św. Franciszka z Asyżu”. Był on również autorem polichromii na ścianach bocznych. Malowidła w przedsionku wykonał w późniejszym okresie Stanisław Stroiński.

Sam kościół po zamknięciu po II wojnie światowej pozostawał niewykorzystany. Stał pusty i popadał w ruinę z powodu czynników atmosferycznych – wiele okien było rozbitych i zaciekał dach. Przekazany przez władze miejskie wraz z częścią dawnego klasztoru greckokatolickiemu zakonowi Bazylianów został otwarty w listopadzie 1991 jako cerkiew św. Andrzeja Apostoła.

Zaczniemy od gospodarzy i właścicieli budowli ojców Bernardynów.

Ich początki sięgają założyciela, św. Franciszka z Asyżu (1181-1226). To on właśnie, po głębokim nawróceniu i podjęciu życia w pokucie zgromadził wokół siebie kilku mężczyzn, którzy w swoim życiu chcieli pielęgnować ewangeliczne ideały. Wkrótce ta niewielka grupa zapalonych Bożym Duchem mężczyzn rozrosła się i została zatwierdzona przez Stolicę Apostolską jako Zakon Braci Mniejszych.

Niedługo po śmierci Franciszka, który charakteryzował się radykalnym sposobem życia i całkowitym oddaniem się Bogu, w Zakonie rozpoczęły się dyskusje na temat sposobu realizacji Reguły, a zwłaszcza ślubu ubóstwa, możliwości zakładania stałych konwentów i kształcenia braci. Sytuacja ta przekształciła się w kryzys i nasiliła szczególnie mocno w XIV wieku. W 1415 r. doszło do rozłamu w Zakonie. Ta część braci, która opowiadała się za ścisłym przestrzeganiem reguły św. Franciszka określiła siebie mianem Braci Mniejszych Regularnej Obserwancji, reszta – Braćmi Mniejszymi Konwentualnymi.

Pierwsi Franciszkanie dotarli do Polski w 1236 roku. Byli to Franciszkanie Konwentualni. W 1453 r. do Polski przybył wybitny przedstawiciel Obserwantów, uczeń św. Bernardyna ze Sieny, św. Jan Kapistran. Głosząc przejmujące kazania, w sercach wielu młodych ludzi zaszczepił ewangelicznego ducha i miłość do św. Franciszka z Asyżu. Wtedy to powstał pierwszy klasztor Obserwantów na Stradomiu w Krakowie pod wezwaniem św. Bernardyna ze Sieny. Mieszkańcy królewskiego grodu chcąc odróżnić Franciszkanów Konwentualnych, którzy zamieszkiwali Kraków od 1237 r., nowych zakonników zaczęli nazywać Braćmi od św. Bernardyna, a z czasem Bernardynami.

Cechą charakterystyczną charyzmatu bernardyńskiego jest apostolstwo wśród prostego ludu, a także opieka nad sanktuariami. Ojcowie i bracia prowadzą sanktuaria o zasięgu lokalnym, krajowym, czy międzynarodowym.

Realizując swoje franciszkańskie powołanie Bernardyni stali się najpopularniejszym zakonem przedrozbiorowej Polski. Znalazło to odzwierciedlenie w polskiej kulturze, czego wyrazem są postacie ks. Robaka z „Pana Tadeusza” czy ks. Piotra z „Dziadów” Adama Mickiewicza.

 

Na przestrzeni ponad 560 lat istnienia Bernardynów wielu braci zmarło w opinii świętości. Kościół kanonizował Jana z Dukli i Szymona z Lipnicy, a błogosławionymi ogłosił Władysława z Gielniowa i Anastazego Pankiewicza. Rzeszowski kościół Bernardynów jest szczególnie związany z postacią św. Jana z Dukli. Kiedy po II Wojnie Światowej wywieziono ze Lwowa relikwie tego wielkiego świętego, postanowiono je złożyć u Bernardynów w Rzeszowie na ołtarzu dedykowanym jego osobie. Po kilkunastu latach przewieziono je do sanktuarium w Dukli, ale kult Jana jest ciągle żywy w Sanktuarium, czego wyrazem jest choćby cotygodniowe nabożeństwo ku czci tego świętego.

 

 

Już w kilka lat po powstaniu na krakowskim Stradomiu pierwszego w Królestwie Polskim domu franciszkanów – obserwantów (1453 r.), kolejny klasztor został ufundowany we Lwowie. Sprowadzeni za sprawą św. Jana z Kapistranu, bernardyni (bo tak ich zwykło się w Rzeczypospolitej nazywać, od wezwania kościoła w Krakowie) wykazywali wielką pobożność i łatwo zdobyli popularność wśród szlachty i ludu. Pozwoliło to im na skuteczne konkurowanie z jezuitami i dominikanami o prymat wśród wszystkich zakonów męskich w kraju, co do liczby członków i placówek. Siedem lat po misji św. Jana z Kapistranu pod Wawelem, starosta ruski i wojewoda podolski Andrzej ze Sprowy Odrowąż ofiarował w 1460 roku braciszkom rozległy plac przed Bramą Halicką, a posiadanym autorytetem zdołał przełamać opór arcybiskupa Grzegorza z Sanoka wobec swoich zamiarów. Od roku 1460 datowały się dzieje największego na Rusi klasztoru bernardyńskiego. Świątynię dedykowano pierwotnie św. Andrzejowi Apostołowi i św. Bernardynowi ze Sieny. Przed konwentem postawiono szeroko rozumiane cele misyjne wśród prawosławia ruskiego. Już w cztery lata po utworzeniu ściągnęło to na zakonników atak Rusinów, połączony ze spaleniem kościoła.

 

Kilkanaście ostatnich lat życia spędził w domu lwowskim św. Jan z Dukli. Urodził się w roku 1414 i mając dwadzieścia jeden lat wstąpił do zakonu braci mniejszych, dochodząc stopniowo do znacznych godności. Obierano go gwardianem w Krośnie i Lwowie. Zasłynął ze swojej swady kaznodziejskiej. Około 1463 roku przeszedł do rozwijającego się odłamu obserwanckiego franciszkanów. Schorowany osiadł we Lwowie, gdzie też 2 września 1484 roku zasnął w Panu. Otoczył go natychmiast kult wiernych, modlono się o jego wstawiennictwo w chwilach ciężkich dla miasta. Wizja jego postaci skłonić miała Bohdana Chmielnickiego i Tatarów do odstąpienia od planu szturmu Lwowa w 1648 roku. Stolica Apostolska zaaprobowała kult w roku 1733, uznając go za błogosławionego. Relikwie brata Jana spoczywały do końca II wojny światowej w klasztorze lwowskim, następnie przeniesiono je do Rzeszowa, a stąd do rodzinnej Dukli.

 

Niedługo było dane bernardynom żyć w spokoju. W 1509 roku wojska hospodara mołdawskiego Bohdana III spustoszyły przedmieścia. Spłonął także kościół obserwantów. Silny konwent podniósł jednak swoją świątynię z popiołów. Przy klasztorze działały trzy bractwa – św. Anny, Paska św. Franciszka z Asyżu i żołnierskie Św. Michała Archanioła. W 1581 roku budowniczy Sebastian Czepek z Krakowa wzniósł nową zakrystię.

 

Wielka reforma zakonu przeprowadzona u schyłku XVI wieku przez prowincjała ojca Bernarda Gąsiorka dotarła także do Lwowa. Zbiegło się to z budową nowego kościoła i innych gmachów, podjęta u samego początku nowego stulecia (1600). Prace nadzorował prowizor zakonu ojciec Bernard Avellides, który też sporządził szkic generalny dla architekta prowadzącego – Pawła Rzymianina. Do starego drewnianego kościoła dostawiono nowy, murowany korpus trójnawowej bazyliki. W trakcie robót zmieniono plany i zdecydowano się wznieść nowe prezbiterium, znacznie większe niż pierwotnie zamierzano. Wraz ze starym gmachem zatracie uległo wiele renesansowych pomników nagrobnych, ołtarzy. Gdy w 1614 roku Paweł Rzymianin przestał kierować fabryką, zadanie to powierzono najpierw na lat cztery Ambrożemu Przychylnemu (naprawdę nazywał się Neberne Nutciauss i był retoromaninem z Engadyny w Alpach Szwajcarskich), a dzieła dokończył wywodzący się z Wrocławia Andrzej Bemer. Temu ostatniemu przypadło wzniesienie fasady i wieży według własnego projektu. Pod nadzorem geometry królewskiego około 1620 roku podjęto budowę nowego klasztoru; po przeciwnej stronie świątyni niż pierwotnie. Zarówno kościół, jak i inne gmachy zostały inkastelowane. Były to czasy bardzo silnego poczucia zagrożenia ze strony Turcji – Cecora i Chocim. Umocnieniami obwiedzione nawet Warszawę. Ufortyfikowanie wiązało się z podmiejskim usytuowaniem bernardynów.

 

W wyniku trwających ćwierć wieku prac powstało dzieło wybitne o szerokiej reperkusji artystycznej. Plan i wymiary to spuścizna po Pawle Dominici zwanym Rzymianinem, ale dekoracja utrzymana w stylu niderlandyzującym to zasługa Bemera. Fasadę oblicowano kamieniem i ujęto pilastrami w porządku toskańskim. Szczyt i wielkie spływy boczne pokrył ornament okuciowy i liczne rzeźby. Fasadę zdobią liczne dekoracyjne woluty, obelisk i fryz metopowy i in., a także rzeźby, podporządkowane pewnemu programowi ideowemu. Oto w niszy szczytu posąg Chrystusa ukazującego rany: po bokach herby Polski (Orzeł) i Litwy (Pogoń); wyżej figura Boga Ojca i Gołębica, symbolizująca Ducha Św., postacie Ojców Kościoła. W zwieńczeniu krzyż. Poniżej, w niszach drugiej kondygnacji ustawiono figurę Madonny i posągi świętych Piotra i Pawła. Dwuspadowy dach wieńczy mała wieżyczka sygnaturki. Barokowa. wolno stojąca wieża, nakryta miedzianym hełmem z latarnią, powstałą w 1734 r.

Ta wspaniała manierystyczna kreacja, zbliżona do pierwotnego wyglądu kolegiaty zamojskiej, spotkała się ze zdecydowaną krytyką ze strony bawiącego we Lwowie króla Zygmunta III Wazy (1621). Środków na tę olbrzymią inwestycję dostarczyły najpierwsze domy Rusi – Mniszchowie, Sieniawscy, Żółkiewscy, Zamoyscy, a także arcybiskup lwowski Jan Dymitr Solikowski. Nie mniej okazale przedstawiał się wystrój i wyposażenie wnętrza kościoła. Słynna dekoracja sklepieniowa nie przetrwała XVIII stulecia, ale pozostały wielkie stiukowe figury świętych w pachach nad arkadami przejść do naw bocznych. W chórze zakonnym stanęły wielkie manierystyczne stalle. Jeszcze w 1608 roku podskarbi wielki koronny Jan Daniłowicz ufundował pomnik nagrobny ojca Jana z Dukli. Figurę odkuł w czerwonym marmurze Jan Kapinos nadając błogosławionemu surowe, ascetyczne rysy. Epokę baroku pamięta również studnia św. Jana z Dukli na dziedzińcu klasztornym.

 

W momencie I rozbioru Rzeczypospolitej w największym na Rusi konwencie żyło 61 bernardynów. Tylko szczęśliwemu losowi klasztor zawdzięczał uniknięcie kasaty józefińskiej w 1783 roku. Trzy lata później znaleźli się w obrębie nowej parafii erygowanej przy pokarmelitańskim kościele pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, po dalszych trzech latach przeniesionej do św. Andrzeja Apostoła. Do 1806 roku zarząd sprawowali księża diecezjalni, po czym przejęli go ojcowie bernardyni. Przy konwencie utworzono Studium Generalne dla Zakonników (1829), ograniczone potem tylko do skali obserwanckiej. W 1860 roku w ołtarzu głównym umieszczono nowy obraz – kopię wizerunku Maryi z Foligno. Oryginał wyszedł spod ręki Pierantonia Marratrissa, duplikat namalowała Zofia Fredrówna, córka Aleksandra Maksymiliana. Obok Panny Marii umieszczono postać św. Jana z Dukli. Kilkakrotną konserwację przechodziła wielka polichromia ojca Benedykta (1824, 1882-83, 1906).

Przebudowa i barokizacja wnętrza przeprowadzona w l. 1738-40 wprowadziła nowe elementy. Były nimi m.in. nowy ołtarz główny, poświęcony św. Janowi z Dukli, z rzeźbami Najświętszej Marii Panny, Św. Anny, Św. Tekli i Św. Antoniego Padewskiego oraz ołtarze boczne: Najświętszej Marii Panny i Św. Antoniego (ok. 1736). W 1737 r. wykonano ołtarze Trzech Króli i Św. Andrzeja. Później powstały ołtarze Świętego Krzyża. Św. Jana z Kapistranu i Św. Piotra z Alcantary i wreszcie ołtarze Św. Michała i Św. Anny (1739). Wszystkie te ołtarze, a także pochodzący z Jarosławia ołtarz Jezusa Ukrzyżowanego, są dziełem znakomitych artystów, snycerza i rzeźbiarza, Tomasza Huettera i Konrada Kotschenreitera. Kilka obrazów ołtarzowych namalował brat zakonny Benedykt Mazurkiewicz, który jest także autorem znakomitych polichromii sklepienia, przedstawiających apoteozę Św. Franciszka z Asyżu. Jego autorstwa są także malowidła ścian bocznych. Freski te powstały w l. 1738-40. Malowidła w przedsionku powstały nieco później. Ich autorem jest Stanisław Stroiński.

W trudnym roku 1783 część gmachów klasztornych przejęto na cele archiwum, do którego zwieziono akta grodzkie i ziemskie z kilku okolicznych ziem dawnego województwa ruskiego.

W 1990 r. kościół został przekazany w użytkowanie cerkwi prawosławnej. Przylegający do kościoła kompleks zabudowań klasztornych i wolno stojąca dzwonnica, otoczone murem obronnym z basztami – od średniowiecza (zwłaszcza w okresie wojen kozackich i tureckich) stanowiły jeden z elementów systemu obronnego miasta. Mimo przebudów, klasztor zachował wiele stylowych elementów architektonicznych. Po II wojnie owej umieszczono w nim szkolę muzyczną, biura i archiwa miejskie i Ukrainy wraz z częścią zbiorów Ossolineum innych bibliotek. Znajdujące się dawniej w klasztorze relikwie św. Jana z Dukli zostały po wojnie przeniesione zrazu do Rzeszowa, a później do kościoła Bernardynów w rodzinnej Dukli.

Na placu przed kościołem wznosi się kamienna kolumna osadzona na cokole. Pierwotnie wieńczyła ją figura klęczącego Jana z Dukli, z uniesionymi w górę w modlitewnym geście ramionami (w takiej postaci miał się ukazać, jak głosi podanie, Bohdanowi Chmielnickiemu). Pomnik, ufundowany przez Seweryna Michała Rzewuskiego, rzeźbił Sebastian Fesinger. W okresie ateizacji życia społecznego figurę zdjęto, zastępując ją elementem zdobniczym.

 

28.06.2014 roku we Lwowie, mieście, którego jest patronem, obchodzono uroczystości sześćsetlecia urodzin św. Jana z Dukli. Lwowskie obchody były okazją do dziękczynienia Bogu za jego życie i posługę w tamtejszym Kościele oraz za cudowne ocalenie miasta w 1648 r., przypisywane jego wstawiennictwu. Uroczystościom przewodniczy abp Mieczysław Mokrzycki.

 

Jan urodził się około 1414 r. w Dukli na Podkarpaciu. Jego zakonne drogi zaprowadziły go do Lwowa, gdzie spędził dwadzieścia jeden lat życia. Święty wypełnił je głęboką ascezą, głoszeniem kazań, posługą w konfesjonale oraz opieką nad chorymi i ubogimi. Nawet po utracie wzroku, cierpiąc jednocześnie na niedowład nóg, z wielką gorliwością pełnił posługę duszpasterską i prowadził głębokie życie duchowe. Beatyfikowany został w roku 1773 przez papieża Klemensa XII, kanonizowany w czerwcu 1997 roku.

 

 

Adres Lwów, Obecnie Plac Soborowy 3; do 1945 roku Plac Bernardyński 3.

Według: „Przewodnika turystycznego Lwów” – autorzy: Ryszard Chanas, Janusz Czerwiński, wyd. przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich w 1992 r),

książki Bartłomieja Kaczorowskiego: „Zabytki Lwowa”, wikipediistrony bernardynów w Rzeszowie.

 

 

W Narodowym Archiwum Cyfrowym znajduje się kilka zdjęć kościoła Bernardynów we Lwowie sprzed roku 1939.

Szczególnie pięknie na jednym z nich widać rzeźbę bł. Jana z Dukli na kolumnie przed kościołem.

Kościół św. Andrzeja i klasztor Bernardynów przy pl. Bernardyńskim we Lwowie

Data wydarzenia: 1910 – 1939

SM0_1-U-3612-3

Obraz Objawienia św. Jana z Dukli

SM0_1-U-3612-1

Widok od północnego zachodu. Przed kościołem widoczna kolumna z figurą św. Jana z Dukli.

SM0_1-U-3611

Lwów. Kościół i klasztor ojców Bernardynów. Wieża kościoła z zegarem

SM0_1-U-3610

Widok od południowego zachodu. Przed kościołem widoczna kolumna z figurą św. Jana z Dukli

SM0_1-U-3609

Widok od południowego zachodu nocą. Na placu Bernardyńskim przed kościołem widoczna kolumna z figurą św. Jana z Dukli.

SM0_1-U-3613

Lwów. Kościół i klasztor ojców Bernardynów. Odsłonięcie murów fortyfikacyjnych przy ulicy Czarnieckiego

SM0_1-U-3614

Lwów. Kościół i klasztor ojców Bernardynów. Odsłonięcie murów fortyfikacyjnych przy ulicy Czarnieckiego

SM0_1-U-3616

Lwów. Kościół i klasztor ojców Bernardynów. Widoczne mury obronne Lwowa.

(Visited 2 127 times, 1 visits today)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Możesz użyć tych znaczników i atrybutów HTMLa: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>