«

»

wrz 25 2018

Miasto-ogród jako lekarstwo

Co takiego ma leczyć realizacja koncepcji miasta czy dzielnicy – ogrodu?

Czy to nowy czy stary pomysł? Czy się sprawdził w praktyce? Czy aktualnie jest stosowany?

Takie pytania rodzą się, gdy słyszymy określenie miasto – ogród.

Pierwotnie idea miast –ogrodów była odpowiedzią społeczności miejskich na przeludnienie miast, na dynamiczny rozwój uprzemysłowienia, na wchłanianie terenów wokół miast na budowę zakładów przemysłowych, na drastyczne umniejszanie terenów zielonych w miastach kosztem osiedli mieszkaniowych. 

W odruchu sprzeciwu, szczególnie w silnie uprzemysłowionej Anglii pojawiły się pomysły ucieczki od problemów przeludnionych aglomeracji – odhumanizowania życia robotników, wzrostu przestępczości, brudu, utrudnień komunikacyjnych i innych – w kierunku miast i dzielnic – ogrodów. W te pragnienia i oczekiwania mieszkańców wpisał się Ebenzer Howard swoją ideą opisaną najpierw w 1898 roku a potem w wydanej w 1902 roku książce pod nowym tytułem „Miasta ogrody jutra”. Howard roztoczył nie tylko wizję miast o ograniczonej do 32 tysięcy liczbie mieszkańców, o niskiej zabudowie, o samowystarczalności ekonomicznej i kulturowej, ale podał konkretne projekty jej realizacji.

Szkola w Drezno-Hellerau

Już w 1899 roku Ebenzer Howard założył Stowarzyszenie Miast Ogrodów (Garden Cities Association), funkcjonujące do dzisiaj pod nazwą Stowarzyszenie na rzecz Planowania Miast i Wsi (Town and Country Planning Association).

Idee szybko rozprzestrzeniły się w Europie a nawet w całym świecie. Architekci i urbaniści z pasją projektowali nowe założenia. Można śmiało powiedzieć, że poszukiwania kompromisu miedzy miastem a wsią, skala skrojona na miarę zwykłego człowieka a nie olbrzyma lub malutkiej mróweczki, idea zdrowej żywności i zdrowych warunków życia, spodobała się właściwie wszystkim. Najsłynniejsze realizacje idei miast – ogrodów to powstałe na północ od Londynu w 1903 roku Letchworth wg projektu Sir Raymonda Unwina i Barry’ego Parkerera. W następnych latach powstały miasta – ogrody Hampstead (1907) oraz Welwyn (1920), zaprojektowane przez architekta Louisa de Soissons. Myśl E. Howarda kontynuowana była również przez znanego brytyjskiego architekta F. J. Osborna.

Realizacje szybko przekroczyły granice Anglii i już wkrótce w Niemczech powstaje Niemieckie Towarzystwo Miast-Ogrodów (1906) oraz Cech Rzemiosł (Deutscher Werkbund, 1907) a niemieccy architekci upowszechniają ideę Howarda. Ich realizacje to m. in. Marga (1907 – 1914), Hellerau zbudowane w roku 1909 na peryferiach Drezna przez fabrykanta mebli Karla Schmidta, Essen-Margarethenhöhe założone wokół fabryki Kruppa przez Margarethe Krupp, Karlsruhe czy miasto – ogród zaprojektowane przez Bruno Tauta Falkenberg (1912) na obrzeżach Berlina, dziś wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Na wzór założonego przez Howarda angielskiego Stowarzyszenie Miast Ogrodów (Garden Cities Association) pojawiły się oprócz niemieckiego odpowiednika kolejne: francuskie Association des Cities – jardins czy polskie Towarzystwo Miast Ogrodów przy warszawskim Towarzystwie Higienicznym.

W Szwecji pierwsze miasto – ogród Enskede powstaje w 1904 roku, w Finlandii Kapyla jest budowana w latach 1920-25 a we Francji są to  l’Aqueduc à Arcueil, Drancy, Stains, Suresnes, Asnières-sur-Seine, Gennevilliers, Chemin Vert à Reims.

Również obecna stolica Izraela, Tel-Aviv jest zaprojektowana jako miasto – ogród przez szkockiego urbanistę Patricka Geddes.

W Australii pojawi się Colonel Light Garden a w Stanach Zjednoczonych w latach 1928-32 Radburn w stanie New Jersey, niedaleko Nowego Jorku.

Radburn -New-Jersey

Z tej wędrówki po kontynentach w poszukiwaniu realizacji idei miast – ogrodów powracamy do Polski.

Założenia Howarda: niska, luźna zabudowa mieszkalna, usytuowana wśród zieleni, budynki użyteczności publicznej obecne i dostępne dla mieszkańców osiedla, osiedle oparte najczęściej na planie koła z przejrzyście poprowadzoną siatką ulic, centralny plac lub park stanowiący miejsce odpoczynku i rozrywki można odnaleźć w dzielnicach mieszkaniowych Wrocławia, w Giszowcu i Nikiszowcu – obecnie dzielnicach Katowic, w dzielnicach Warszawy – Starym Żoliborzu: Oficerskim, Dziennikarskim, Urzędniczym; w pewnym stopniu w powojennych Sadach Żoliborskich, osiedlu: Muranów, Sadyba, Młociny i Włochy.Katowice – Giszowiec

Również Szpital dla Nerwowo Chorych w Tworkach spełnia założenia miasta – ogrodu.

Podobnie Śródborów będący obecnie dzielnicą Otwocka, Miasto Ogród Mińsk przyłączone w 1937 roku do Mińska Mazowieckiego, Konstancin, Nowa Huta pod Krakowem, Sokolniki-Las koło Łodzi, dzielnica Kamienna Góra w Gdyni i inne to przykłady polskich realizacji koncepcji Howarda.

 

 

Katowice – Nikiszowiec makieta

Najbardziej znane nam to oczywiście Żyrardów, Komorów, Podkowa Leśna i Milanówek. W tym ostatnim od 12 lat odbywa się w czerwcu Festiwal Otwarte Ogrody, w trakcie którego prywatne ogrody mieszkańców otwierają swoje podwoje dla wszystkich chętnych i prezentują pasje właścicieli, wystawy ich twórczości, spektakle, koncerty i wiele innych atrakcji.

Piękna idea życia w harmonii z naturą, blisko miejsc pracy, z dostępem do komunikacji, urzędów, gwarantująca życie wśród zieleni, zdrowe powietrze, zdrową żywność i dostęp do kultury i rozrywki nie ominęła i małego miasteczka Ożarowa Mazowieckiego. Są w nim dwie takie realizacje: Franciszków (osiedle Mickiewicza) i Ołtarzew.

Wieś Franciszków nabrała znaczenia, gdy na jej wschodnim skraju przemysłowiec Kazimierz Ansgary Kamiński w latach 1901-07 wybudował hutę szkła, a już w 1903 roku we wsi zlokalizowano przystanek pasażerski Franciszków kolei Warszawsko-Kaliskiej.

Wincenty Majewski (1841-1930), znany adwokat warszawski, związany z bratem Karolem z Rządem Narodowym w czasie Powstania Styczniowego, żonaty z Anielą Derdzikowską (1848-1912), był współzałożycielem w 1911 roku Spółki Akcyjnej „Miasto-Ogród”, która postawiła sobie za cel budowę osiedla mieszkaniowego na gruntach wsi Franciszków według koncepcji miast – ogrodów Howarda. Wincenty Majewski podzielił kupione od Franciszka Sobieraja ok. 33 hektary (60 mórg) na 142 parcele budowlane. Wytyczono siatkę szerokich ulic, zaplanowano meliorację terenu, obsadzenie ulic drzewami owocowymi i przeznaczanie zysku ze sprzedaży owoców na inwestycje osiedlowe, określono ogólne zasady zabudowy parcel (nie można było trzymać zwierząt hodowlanych). W roku 1926 Wincenty Majewski zainicjował powstanie Towarzystwa Miłośników Ożarowa. Nie doprowadził idei miasta – ogrodu w Ożarowie do końca, gdyż zmarł w 1930 roku.

Ożarów Mazowiecki uliczka w dzielnicy Franciszków

Równolegle w innym miejscu obecnego Ożarowa, w Ołtarzewie trwały podobne działania w majątku Kierbedziów. Stanisław Kierbedź (1810-1899) ze żmudzkiej szlachty herbu Ślepowron, światowej sławy budowniczy mostów, linii kolejowych, kanałów zakupił (będąc już na emeryturze) w 1891 roku 134. hektarowy majątek w Ołtarzewie z dworem i zabudowaniami. Stawia sobie zadanie ratowania polskiego rzemiosła przez stworzenie silnego ośrodka rzemieślniczego pod Warszawą. Postanawia rozparcelować majątek na działki i sprzedać je na dogodnych warunkach rzemieślnikom. Niestety Stanisław Kierbedź umiera krótko po uzyskaniu zgody od władz carskich. Rodzina (córka Eugenia zamężna z bratankiem swojego ojca, który ma również na imię Stanisław. Stanisław Kierbedź Młodszy (1845-1910) i jest synem Hipolita oraz syn Michał Kierbedź (1854-1932)) doprowadzają dzieło do końca. Rozparcelowana posiadłość Kierbedziów z przeznaczeniem na działki do sprzedaży nosiła nazwę „Kolonia Ołtarzew”. Sprawami wewnętrznymi powstałego osiedla zajmował się Zarząd Kolonii Rzemieślniczej. W roku 1913 został nadany nowy statut mieszkańcom i zmieniono nazwę organizacji na Towarzystwo Miłośników Ołtarzewa. Wchodzący w skład majątku dwór stał się własnością TMO i służył różnym celom.

I choć daleko ożarowskim realizacjom do Milanówka czy Podkowy Leśnej, to i w takim małym miasteczku odległym o 14 km od Warszawy są dwie dzielnice nawiązujące do idei miast czy dzielnic – ogrodów.

 

G L-Z

(Visited 634 times, 1 visits today)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Możesz użyć tych znaczników i atrybutów HTMLa: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>