Polscy inżynierowie

W stolicy Peru, Limie jest miejsce nazwane Plaza de Polonia. Na placu stoi pomnik poświęcony pamięci Edwarda Jana Habicha oraz Aleksandra Babińskiego, Władysława Klugera, Władysława Folkierskiego i Franciszka Ksawerego Wakulskiego. Kim oni byli, że nazwiska ich umieszczono na pomniku w stolicy tak dalekiego kraju?

Historia rozpoczyna się we wrześniu 1856 roku gdy Ernest Malinowski, absolwent liceum krzemienieckiego, podpisuje 6. letni kontrakt z rządem Peru z zadaniem opracowania projektów, wytyczania dróg, konstrukcji mostów, kreślenia map topograficznych i nadzoru nad pracami budowlano-melioracyjnymi oraz szkolenia peruwiańskiej kadry technicznej. W roku 1859 Malinowski złożył projekt linii kolejowej łączącej wybrzeże z urodzajnymi i zasobnymi rejonami we wnętrzu kraju. W latach 1872-76 kierował jej budową. Po oddaniu do użytku  kolej została uznana za arcydzieło sztuki inżynieryjnej. Kolejowa linia transandyjska ma 219 km długości, wznosi się 4769 metrów  n.p.m., przebiega przez 62 tunele oraz 30 mostów, a jeden z wiaduktów ma 80. metrów wysokości. W czasie wojny hiszpańsko-peruwiańskiej Ernest Malinowski ufortyfikował port Callao dzięki czemu udało się pokonać flotę hiszpańską i powstrzymać najeźdźcę. Ernest Malinowski nakłonił rząd Peru do zatrudnienia polskich inżynierów imigrantów.

W roku 1869 Edward Jan Habich podpisuje trzyletni kontrakt z rządem Peru,  który przedłużył się do końca jego życia. Pochodził ze spolonizowanych emigrantów z Westfalii, ukończył Akademię Artylerii w Petersburgu oraz Szkołę Dróg i Mostów w Paryżu. W Limie otrzymał stanowisko rządowego inżyniera i dyrektora robót publicznych. W 1872 roku utworzył Korpus Inżynierów a w roku 1873 wraz z polskimi współpracownikami zorganizował Wyższą Szkołę Inżynieryjno-Górniczą, której był dyrektorem do śmierci w 1909 roku. To na jego zaproszenie, i za jego namową przybyli do Peru również Aleksander Miecznikowski i architekt Tadeusz Stryjeński. Była to pierwsza w Ameryce Południowej wyższa szkoła techniczna i od początku na wysokim europejskim poziomie. Habich był współzałożycielem Towarzystwa Geograficznego i przewodniczącym Peruwiańskiego Stowarzyszenia Inżynierów. Założył i wydawał czasopismo techniczne oraz przedstawił rządowi Peru projekt prawa górniczego, które zostało w 1880 roku zatwierdzone. Jego wkład w rozwój Peru związany był również z licznymi opracowaniami technicznymi z dziedziny prac irygacyjnych, oświetlenia, urbanizacji oraz kolei. Edward Habich zmarł w 1909 roku i został pochowany na koszt rządu, na cmentarzu Presbitero Matias Maestro w Limie.

W 1874 roku przybył do Peru powstaniec styczniowy i wielkopolski z 1848 r. Aleksander Babiński urodzony w Zwierzyńcu pod Zamościem. Miał ukończone studia we francuskiej akademii górniczej École des Mines. Babiński opisał kopalnie oraz przygotował dokładne mapy górnicze. Opracował plany osuszenia kopalni srebra w Cerro de Pasco zrealizowane wiele lat później. Miał doskonałą znajomość topografii i zasobów naturalnych Peru.

W roku 1873 przybywa Władysław Folkierski, również powstaniec styczniowy, matematyk, inżynier, autor prac z zakresu matematyki, geodezji, astronomii, meteorologii, mechaniki, kolejnictwa i polskiego słownictwa naukowego. W obronie Paryża w wojnie francusko-pruskiej 1870 służył jako oficer i został odznaczony Krzyżem Legii Honorowej. Był autorem podręcznika z rachunku całkowego i różniczkowego uznanego za najlepszą polską książkę naukową XIX wieku. Wykładał na uniwersytecie w Limie, gdzie unowocześnił nauczanie przedmiotów ścisłych. W trakcie wojny 1879-1884 zajmował się fortyfikacją portów w La Punta i Callao. Po wojnie rozbudował sieć kolejową oraz odbudował zniszczoną linię kolejową dochodzącą do miasta Cuzco. Przez pewien czas zarządzał żeglugą parową na jeziorze Titicaca. Opracował własny projekt przenośnego mostu wiszącego, taniego w produkcji oraz łatwego w przewożeniu i montażu z przeznaczeniem do przepraw przez górskie rzeki.

Również w roku 1874 roku przybywa na kontrakt Władysław Kluger, który z wyróżnieniem skończył w Paryżu studia w Szkole Dróg i Mostów. Nadzorował prace nad spiętrzaniem wody na rzece Rimac dostarczającej wodę pitną do Limy. Wytyczył drogę wzdłuż południowego wybrzeża jeziora Titicaca łączącą Peru z Boliwią. Od zakończenia budowy do dnia dzisiejszego jest ona najważniejszą magistralą łączącą oba kraje. W 1878 reprezentował Peru na wystawie powszechnej i na międzynarodowym kongresie technicznym w Paryżu. Przez pewien czas był rektorem Politechniki, którą organizował wraz z E. Habichem. Kierował odbudową miast Arcia i Tacna, które ucierpiały w trzęsieniu ziemi. W 1880 roku objawiła się u Klugera gruźlica gardła, z powodu której zmarł w 1884 roku w wieku 35 lat. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

W 1873 roku za namową E. Habicha przyjeżdża do Peru Franciszek Ksawery Wakulski, absolwent Szkoły Głównej w Warszawie (obecnie Uniwersytet) oraz Szkoły Dróg i Mostów w Paryżu. Razem z Habichem tworzy politechnikę peruwiańską i prowadzi katedrę budowy dróg i mostów oraz wytrzymałości materiałów. Publikował rozprawy naukowe w języku hiszpańskim. Pod koniec XIX wieku powrócił do Polski, zmarł w Warszawie w 1925 roku.

Wymienionych w tekście  Polaków, którzy mieli doniosły wkład w budowę i rozwój państwa Peru upamiętnia monument poświęcony polskim inżynierom. W środku jest popiersie Edwarda Habicha oraz postać Minerwy. Z lewej strony umieszczono godło Polski i popiersia Franciszka Ksawerego Wakulskiego i Władysława Folkierskiego, a z prawej strony znajduje się godło Peru oraz popiersia Władysława Klugera i Aleksandra Babińskiego. Takim pomnikiem w stolicy kraju zostali oni uhonorowani przez władze i obywateli Peru.