«

»

sie 15 2018

Panie Zamoyskie

Panie Zamoyskie – niezwykłe kobiety i ich historie

Były piękne, niezbyt urodziwe, bogate, apodyktyczne, łagodne, zazdrosne, odważne, kochały, zdradzały… były kobietami! A ich historie mogłyby stanowić kanwę niejednej powieści. Mowa o niezwykłych kobietach i ich fascynujących historiach.

Anna Franciszka Gnińska żona Marcina IV ordynata

Gryzelda Batorówna była trzecią żoną Jana Zamoyskiego i pierwsza ordynatową. Urodziła się w 1569 roku jako córka Krzysztofa Batorego, wojewody siedmiogrodzkiego i Elżbiety Bocskai. Była bratanicą króla Polski Stefana Batorego. Pierwszy raz przyszli małżonkowie zobaczyli się na zamku w Niepołomicach, gdzie Jan Zamoyski oczekiwał na przybycie Gryzeldy a stąd razem ruszyli do Krakowa na uroczystość zaślubin. Wesele odbyło się 12 czerwca 1583 roku. Uroczystość była niezwykle barwna i odbiła się echem po całej Rzeczypospolitej. Wesele trwało dziesięć dni. Odbyła się na nim niezwykła parada opisywana i komentowana we wszystkich ówczesnych kronikach. Także podczas uroczystości weselnych przy dźwięku liry odśpiewano pieśń zwycięską ku czci Stefana Batorego pod tytułem Epinikon napisaną przez Jana Kochanowskiego. Gryzelda po siedmiu latach pożycia małżeńskiego, w 1590 roku, zmarła przy porodzie, w wieku 21.

 

Gryzelda z Batorych Zamoyska

 

 

Barbara z Tarnowskich czwarta żona Jana, urodziła się w ok. 1566 roku jako córka Stanisława kasztelana sandomierskiego. Jak na owe czasy była bardzo dobrze wykształconą kobietą, potrafiła pisać, czytać, i posiadała dość szeroką wiedzę ogólną. Tak opisane zostały zaręczyny i ślub Zamoyskiego w Encyklopedii powszechnej: „W r. 1592 Zamojski jadąc z Jędrzejowa do siebie wstąpił do Stobnicy do kasztelana sandomierskiego pana z Tarnowa i ożenił się z jego córką Barbarą”. Wesele odbyło się właśnie w Stobnicy, gdzie znajdowała się rezydencja Stanisława Tarnowskiego a poprawiny w Zamościu. Barbara była od Zamoyskiego młodsza o 20 lat. Z małżeństwa tego przyszło na świat dwoje dzieci: Gryzelda (zmarła w dzieciństwie) i urodzony w 1594 roku syn Tomasz, późniejszy II ordynat, wielki kanclerz koronny, a także dziadek po kądzieli króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Barbara przeżyła męża o pięć lat, zmarła 27 kwietnia 1610 roku, osierociła 16-letniego syna. Jako jedyna spośród żon Jana Zamoyskiego, pochowana została w kryptach katedry zamojskiej. Miała 44 lata.

 

Katarzyna z Ostrogskich Zamoyska – żona Tomasza II ordynata

Katarzyna z Ostrogskich, żona Tomasza Zamoyskiego II ordynata, urodziła się w 1600 roku jako córka Aleksandra Ostrogskiego i Anny z Kostków. Ślub z Zamoyskim odbył się w Jarosławiu, 1 marca 1620 (u panny młodej) a 17 maja 1620 roku młoda para przybyła do Zamościa. W posagu wniosła 53 tys. zł a po ojcu 6 zamków, 13 miast i ok. 300 wsi i folwarków. Była bardzo oddana swojemu mężowi, zachowały się jej przepiękne listy do Tomasza: mój kochaneczku serdeczny… godziny liczę melankolijej, a każda godzina tygodniem mi się widzi. Po śmierci Tomasza gospodarowała ordynacją w imieniu ich syna Jana. Zmarła 6 października 1642 roku. Gdy w 1989 roku porządkowano krypty, jej zwłoki były najlepiej zachowane. Pochowana była w brązowej wiotkiej sukni, w czepku, przykryta tiulem, zgodnie z tradycją prawosławną bez butów. W rękach trzymała krzyż prawosławny, na piersi torebkę z różańcem, obok leżał krzyż katolicki. Zamojscy przewodnicy opowiadają, że Katarzyna Zamoyska czuwała nad podziemiami zamojskiej katedry (wtedy jeszcze kolegiaty), gdzie wieczny spoczynek znaleźli wszyscy zamojscy ordynaci oraz niektóre ordynatowe i inni członkowie rodziny Zamoyskich. W 1920 roku podczas wojny polsko-bolszewickiej w Zamościu znalazł się zwiad Armii Konnej Budionnego przybyły spod Komarowa. Wszedł do kolegiaty i otwartych podziemi, które były akurat sprzątane. Żołnierze zaczęli dewastować trumny w poszukiwaniu kosztowności. Jeden z nich, prawdopodobnie dowódca zwiadu, znalazł pod jedną z trumien zalakowany kociołek, pomyślał sobie, że pewnie to jakieś dobre stare wino mszalne, wyjął szablę i palnął w korek. Zawartość chlusnęła mu w twarz a on padł martwy. Pozostali tak się wystraszyli, że uciekli. Okazało się, że był to kociołek z wnętrznościami Katarzyny z Ostrogskich (do XIX wieku ciała Zamoyskich były mumifikowane i wnętrzności były przechowywane oddzielnie). Tak więc można powiedzieć, że ordynatowa obroniła kolegiatę.

 

 

 

Marii Kazimierze de la Grande d’Arquien,  żonie Jana Sobiepana Zamoyskiego III ordynata Sylwia pisała w artykule pt.: „Marysieńka i Lew Lechistanu – najsłynniejszy romans XVII wieku”. Mogę tylko dodać dla ciekawości, że zgodnie z nową modą przywiezioną do Polski przez Ludwikę Marię Gonzagę Marysieńka nosiła wydekoltowane suknie. Oczywiście pociągało to za sobą konieczność pielęgnowania piersi, by wyglądały ponętnie. W tym celu ówcześni specjaliści zalecali okłady z mięty. Utrzymaniu urody Marysieńki na pewno sprzyjało zamiłowanie do kąpieli, co nie było w tamtych czasach takie oczywiste. W zachowanej korespondencji Marii Kazimiery d’ Arquien, od 1658 r. ordynatowej Janowej Zamoyskiej, stosunkowo często pojawiają się wzmianki o jej zdrowiu, a ściślej mówiąc, o trapiących ją dolegliwościach. Jeszcze przed ślubem cierpiała na bóle zębów, od których dostawała dodatkowo silnych migren i bardzo puchła. A że nie znano wtedy innego skutecznego środka zaradczego, jak usuwanie nie leczonego uzębienia, można przypuszczać, iż już w młodości panna d’ Arquien miała je mocno niekompletne. Nie zwracano wszakże na to uwagi, gdyż zjawisko takie uchodziło za powszechne i naturalne. Marysieńka ma również wkład w polską kuchnię, rozpropagowała bowiem w Polsce sztukę smażenia omletów.

 

Gryzelda Konstancja z Zamoyskich Wiśniowiecka, urodziła się w 27 kwietnia 1623. Była córką kanclerza Tomasza Zamoyskiego i Katarzyny z Ostrogskich. Miała dwójkę rodzeństwa – Jana Sobiepana Zamoyskiego i Barbarę Konstancję, żonę Aleksandra Koniecpolskiego. Odebrała wykształcenie niemal identyczne jak jej brat, gdyż uczyli ją profesorowie Akademii Zamojskiej. Już w wieku 10 lat pisała listy po łacinie, uczyła się filozofii i innych przedmiotów humanistycznych. Swojego przyszłego męża Jeremiego Wiśniowieckiego poznała w 1637 roku na uroczystościach koronacyjnych Cecylii Renaty. W XVIII wiecznym dziełku „Rozmowy umarłych Polaków, w których różne ile sekretniejsze za ich życia dzieje i cyrkumstancye są zebrane”, napisano o niej tak: „cale nie urodna, ale serca i rozumu męskiego przy wysokiej cnocie…” i dalej „nie tak urodą jako wysokością koligacyj i posagiem powabną była”. Książę Jeremi nie był jedynym kandydatem do jej ręki, jego konkurentem był książę Władysław Dominik Zasławski-Ostrogski. Książę Dominik imał się najróżniejszych sposobów aby uzyskać przychylność Gryzeldy. Podobno przekupił nawet panny z jej fraucymeru oraz jej służących aby zachwalały go a obrzydzały księcia Jeremiego. Podobno któregoś dnia jedna z panien miała powiedzieć: „Dla Boga, coś to upatrzyła w księciu Wiśniowieckim, on czarny”. Na co Gryzelda miała odpowiedzieć: „Nie frasuj się, nie poczerni on mnie”. Można stąd wywnioskować, że kanclerzanka była przychylna Księciu Jeremiemu, jego zresztą wybrała na małżonka. Pobrali się 27 II 1639 r. Gryzelda wniosła mu ogromny posag. Wiśniowiecki nie lubił rozstawać się z żoną, w kilka miesięcy po ślubie Gryzelda przeniosła się do rezydencji męża w Białym Kamieniu, a następnie do Wiśniowca. Bywała na Zadnieprzu. Raz omal nie dostała się w ręce czambułu tatarskiego. W 1641 roku na pogrzebie Konstantego Wiśniowieckiego (byłego opiekuna Jeremiego) książę wdał się w bijatykę w wyniku, której padło 5 trupów a Gryzelda o mało nie straciła życia, w ostatniej chwili biskup Jan Zamoyski osłonił jej głowę od cięcia szablą. Po śmierci męża (zm. 20 VIII 1651) powróciła w 1652 lub 1653 r. do Zamościa. Początkowo całkiem dobrze dogadywała się z Marią Kazimierą d’Arquien, żoną brata Jana Sobiepana Zamoyskiego. Z biegiem czasu stosunki te zaczęły się jednak pogarszać, za co Maria Kazimiera w korespondencji z Janem Sobieskim określa ją mianem „Basetli”. Konflikt przerodził się w otwartą wojnę po śmierci Sobiepana w wyniku sporu o majątek zmarłego. Gryzelda uniemożliwiła Marysieńce przejęcie nieruchomości, nakazała zamknąć przed nią bramy Zamościa. Mimo przegranej w kolejnych procesach zachowała większość spuścizny po bracie. Jednocześnie toczyła walkę z drugą linią Zamoyskich o zniesienie ordynacji i zachowanie jej dóbr dla syna Michała. Po elekcji Michała Korybuta na tron polski zaangażowała się w politykę, przyczyniając się do jego małżeństwa z Eleonorą Habsburżanką, starając się podbudować słaby autorytet i dążąc do ugody z przeciwnikami politycznymi. Prawdopodobnie zaaranżowała małżeństwo Dymitra Wiśniowieckiego z siostrzenicą Sobieskiego, nie zdołała jednak doprowadzić do rzeczywistej ugody. Z czasem zaczęła tracić wpływ na syna, który podobno unikał nawet jej towarzystwa. Zmarła w Zamościu 17 IV 1672 r. Zgodnie z wyrażonym w testamencie życzeniem pragnęła spocząć w kolegiacie zamojskiej, została jednak pochowana w katedrze św. Jana w Warszawie.

 

Anna Franciszka z Gnińskich, żona Marcina Zamoyskiego IV ordynata. Nie jest znana data jej urodzin. Za Marcina wyszła w 1675 roku, wnosząc w posagu 100 tys. zł. Małzęństwo to doczekało się ośmiorga dzieci. Marcin zmarł w 1689 roku. Anna jako wdowa wychowywała syna, zarządzała ordynacją i potrafiła także skutecznie bronić twierdzy przed Szwedami. Mówiono o niej „pani wspaniałego animuszu i pięknego rozsądku”. Uporządkowała sprawy wyznaniowe w Zamościu, sprowadziła tu bazylianów, ufundowała kościół siostrom klaryskom i organy do zamojskiej kolegiaty. Zmarła w 1704 roku.

 

 

Teresa z Potockich była pierwszą żoną Tomasza Józefa Zamoyskiego V ordynata, córką Jana Potockiego i Urszuli z Daniłłowiczów. Jej pierwszym mężem był wuj Tomasza Zamoyskiego Jan Gniński. Nie miała z nim dzieci a po jego śmierci, ok. 1705 r. wyszła za mąż za Tomasza Józefa Zamoyskiego. Tomasz pojął ją za żonę prawdopodobnie dlatego, żeby przejąć jej majątek po pierwszym mężu. Nie doczekali się potomstwa. Teresa zmarła w 1713 roku.

 

 

Antonina z Zahorowskich druga żona Tomasza Józefa Zamoyskiego, była córką kasztelana wołyńskiego Stefana Zahorowskiego i Jadwigi Saczkówny. W tamtych czasach uważana za piękność. Najpierw wyszła za mąż za Marcjana Wołłowicza, następnie po śmierci męża wdała się w romans ze Stefanem Potockim, (jego żona podobno nazywała panią Antoninę „małpą zahorowską”) a w 1718 r. wyszła za Tomasza Zamoyskiego. Oba małżeństwa były bezdzietne. W herbarzu Niesieckiego czytamy: Pani wielkiego rozsądku, nie mniejszej estymacyi u wszystkich; prowincji naszej Polskiej tyle wyliczyła z dobroci swojej ku nam, ile by dosyć było na fundacyą jednego kollegium. Gdy 26 grudnia 1725 r. Tomasz Zamoyski zmarł, Bartoszewicz napisał: W Zamościu inni jej miejsce zajęli. Zwyczajem skromnych niewiast swojego czasu, pani Zamojska wdowa poświęciła się teraz zupełnie dewocyi, i jak mawiano wtedy, praktykom nabożeństwa. W 1744 roku w Marywilu w Warszawie, osadziła ona kapitułę dam świeckich tak zwanych Kanoniczek od Niepokalanego Poczęcia, na wzór podobnego zgromadzenia założonego w Remiremont w Lotaryngii. Antonina Zamoyska zmarła w Warszawie 31 maja 1747 r. Jej ciało przewieziono w czerwcu do Lublina, gdzie odbyły się uroczystości pogrzebowe.

 

 

Anna z Działyńskich, pierwsza żona Michała Zdzisława Zamoyskiego VI ordynata. Urodziła się w 1683 roku, jako jedyna córka Tomasza Działyńskiego i Teresy z Bielińskich. Wiadomo, że w 1703 r. została spisana umowa przedślubna pomiędzy Michałem Zdzisławem Zamoyskim a Anną. Ordynatostwo doczekało się czterech córek (Ludwiki Wielhorskiej, Anny Czapskiej, Heleny Potockiej i Katarzyny Mniszchowej) i trzech synów. Ordynatowa zmarła w 1719 r. Zachowała się mowa wygłoszona na mszy pogrzebowej, w kopii Franciszka Malczewskiego. W jednym z fragmentów możemy przeczytać: A co po Sławie bez Fortuny? co po Fortunie? gdy Sława w trumnie trupem leży?

 

 

Elżbieta Barbara z Wiśniowieckich, druga żona Michała Zdzisława Zamoyskiego VI ordynata. Urodziła się w 1702 roku jako córka Michała Serwacego Korybut Wiśniowieckiego i Anny z Dolskich. W 1722 poślubiła Michała Zdzisława Zamoyskiego i w tym samym roku przyszła na świat ich córka Katarzyna. Zmarła 29 grudnia 1770 roku. Na jej epitafium w kościele św. Wojciecha w Bielinach znajdujemy informację: […] ostatnia z Xiążąt Wiszniowieckich, Matka Sierot, Opiekunka Ubogich, Żyła na Świecie dla wszystkich przykładem […]

 

 

Maria z Łubieńskich. Pierwsza żona Tomasza Antoniego Zamoyskiego VII ordynata. Urodziła się ok. 1716 roku, była córką Jana Bogusława Łubieńskiego kasztelana sandomierskiego i Teresy Bilińskiej. Pobrali się 1736 roku. W następnym roku przyszedł na świat ich syn Jan Nepomucen Antoni. Maria zmarła kilka dni po porodzie a wkrótce potem zmarł Jan Nepomucen.

 

Aniela Teresa z Michowskich Zamoyska, druga żona VII ordynata

Zaginiony portret Louis’a de Silvestre

Aniela Teresa z Michowskich. Druga żona Tomasza Antoniego Zamoyskiego VII ordynata. Córka Piotra Michowskiego, skarbnika bracławskiego i Marianny Bębnowskiej. Pierwszy raz owdowiała w wieku 17 lat kiedy zmarł jej mąż Suchodolski, trzy lata później owdowiała ponownie po Jerzym Aleksandrze Lubomirskim. Przyjaźniła się z Ludwiką Poniatowską i to właśnie rodzina Poniatowskich zeswatała ją z Tomaszem Zamoyskim. W Zamościu posądzano ją o romans z kapitanem dragoni ordynackiej Berhardem, który był jej protegowanym. Uważano ją za bardzo piękną, jej „strój żałobny głęboko wycięty wybitnie zaznaczał jej prześliczną szyję, pełny tors piersi i czarownym uśmiechem okraszoną twarzyczkę” W 1738 roku powiła syna Klemensa Jerzego. Mąż Tomasz niczego jej nie odmawiał. „Młoda pani trzęsła formalnie całym Zamościem, krocie wydawała na stroje i wyjazdy za granicę. W dodatku żyła w wielkiej przyjaźni z wojewodziną mazowiecką i Brühlami, toteż pociągała do siebie całą współczesną Polskę nie tylko wielką fortuną i wdzięczną urodą, ale i potężnymi wpływami, jakie miała u dworu i u pierwszego ministra […]. Mimo jednak tylu przyrodzonych i losem nabytych zalet, była to nieznośna baba, tem nieznośniejsza, że młoda i popsuta pochlebstwami dworaków […].” W 1750 roku uzyskała od króla Augusta III dokument czyniący ją i księdza Michała Wodzickiego jedynymi opiekunami prawnymi jej syna Klemensa, odsuwając tym od opieki rzekomo zniedołężniałego i starego (35 lat) Tomasza Zamoyskiego i jego dwóch braci Andrzeja i Jana Jakuba. Gdy 3 października 1751 roku Tomasz umiera, Aniela zaprzysięgła pracowników ordynacji, uzurpując sobie prawo do rządów w Ordynacji Zamojskiej. W odpowiedzi na to Jan Jakub Zamoyski zablokował Zamość, wobec czego pani Zamoyska nie miała innego wyjścia jak tylko się poddać. Były to tylko pozory, złożyła bowiem skargę do Krasnegostawu. Ostatecznie sprawę rozwiązał król August III, który dokonał kasaty swojego wcześniejszego dokumentu i zgodnie ze statutami ordynackimi opiekę nad Klemensem Zamoyskim przekazał Janowi Jakubowi Zamoyskiemu. Zmarła w 1771 r.

 

Ludwika z Poniatowskich Zamoyska, żona Klemensa VIII ordynata

 

Konstancja Czartoryska z Korca była żoną Klemensa Jerzego Zamoyskiego VIII ordynata i żona Andrzeja Zamoyskiego X ordynata. Urodziła się w 1742 roku jako córka Stanisława Kostki Czartoryskiego i Anny z Rybińskich. Klemensa poślubiła w połowie 1763 roku w Krakowie. W 1769 roku dwa lata po śmierci Klemensa Konstancja poślubiła Andrzeja Zamoyskiego. Miała z nim siedmioro dzieci. Była kobietą bardzo despotyczną, ambitną silną i o dominującej osobowości. Nazywano ją „Mała pani”, dzierżyła ster ekonomicznej władzy w ordynacji. Ksiądz Staszic miał na nią ogromny wpływ i doprowadził do tego, że poróżniła się ze swoimi synami. Zmarła w Wiedniu w lutym 1797 roku.

 

 

Anna Jadwiga z Zamoyskich Sapieżyna. Córka Andrzeja Zamoyskiego i Konstancji z Czartoryskich. Pisano o niej „wielkich cnót i rozumu pani”, niewiasta „męskiego ducha”. Urodziła się 1 sierpnia 1772 roku. Dzieciństwo i wczesną młodość spędziła w Zamościu i Klemensowie. Jej wychowawcą był Stanisław Staszic, który wykształcił w niej zamiłowanie do nauki. Jej matka Konstancja chciała zaręczyć ją z Tadeuszem Kościuszką, ale ks. Staszic wyperswadował jej to. Staszic natomiast gorąco poparł w staraniach o rękę Anny, Aleksandra Sapiehę i w 1793 roku odbyły się ich zaręczyny. Ślub odbył się w Klemensowie 10 lipca 1794 roku. Małżeństwo okazało się nieudane. Anna była zagorzałą wielbicielką Kościuszki, Aleksander służył Napoleonowi. Po upadku powstania listopadowego znalazła się na emigracji i związała się z obozem księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Dbała o finanse obozu Czartoryskich z tak wielkim zaangażowaniem, że historycy nadali jej miano „ministra finansów Hôtelu Lambert”. Księżna przywiozła z Włoch przyszły hymn Polski, Mazurek Dąbrowskiego. Wykonywała go na szpinecie i śpiewała przy otwartych oknach na Nowym Świecie. Zmarła 27 listopada 1859 roku, została pochowana w rodzinnym grobowcu Sapiehów w Krasiczynie.

 

Zofia z Czartoryskich Zamoyska, żona XII ordynata

Doliński Zbigniew/Muzeum Narodowe w Warszawie

 

Maria Ludwika z Poniatowskich. Żona Jana Jakuba Zamoyskiego IX ordynata. Urodziła się 30 listopada 1728 roku. Była córką Stanisława Poniatowskiego wojewody mazowieckiego i Konstancji z Czartoryskich. Była siostrą króla Stanisława Augusta. W roku 1746 poślubiła Jana Jakuba Zamoyskiego. Nie było to jednak udane małżeństwo, po urodzeniu w 1750 roku córki Urszuli, Ludwika coraz częściej przebywała w dobrach rodziców. Nie przeszkadzało to jej jednak w wydawaniu pieniędzy męża. Mimo separacji z żoną Jan Jakub poparł kandydaturę Stanisława Augusta do korony polskiej. Według przekazów pisemnych oraz ustnych Ludwika mieszkała przez jakiś czas w Białym Domu w Łazienkach Królewskich. Miała ogromny wpływ na swojego królewskiego brata. Zmarła 10 lutego 1781 r.

 

 

Urszula z Zamoyskich Mniszchowa. Była córką Jana Jakuba Zamoyskiego i Ludwiki z Poniatowskich. W r. 1773 wyszła za mąż za Wincentego Potockiego z Podhajec, z którym rozwiodła się po kilku latach. W 1781 wyszła ponownie za mąż za Jerzego Michała Wandalina Mniszcha (1748-1806) filozofa, prawnika, historyka i pedagoga, marszałka wielkiego koronnego i szefa kancelarii nadwornej króla Stanisława Augusta, członka Targowicy. Urszula była ulubienicą króla, należała do jego najbliższego otoczenia, pełniąc na dworze funkcję maitresse de maison. Po trzecim rozbiorze towarzyszyła wraz z mężem królowi w jego wyjedździe do Grodna, a później do Petersburga. W Petersburgu często bywała na carskim dworze, zyskując tytuł damy portretowej. Po śmierci króla osiadła wraz z mężem w Wiśniowcu. Przez dwa lata przebywała w Paryżu. Słynęła z urody i chorobliwej dumy. Była kilkakrotnie portretowana przez Marcelego Bacciarelllego, Wincentego Lesseura, D. G. Lewickiego, Friedricha Heinricha Fügera i innych. W czerwcu roku 1787 ujrzał Stambuł nie widziany dotąd spektakl: wycieczkę z Polski złożoną z… kobiet! Dwunastce dam przewodziła Urszula z Zamojskich Mniszchowa, żona Michała Mniszcha, marszałka wielkiego koronnego, siostrzenica królewska, pani dumna i nieprzystępna. Rej w tej wycieczce wodziła ze Stambułu pochodząca Zofia Wittowa. Ekspedycja, która wyruszyła z Chersonu, opływając następnie cały Archipelag, zaopatrzona była we wszystko. Muzykantów i namiotów nabrali, żeby wysiadać po brzegach morza. Wprowadziła w Księstwie Warszawskim wakcynacje, czyli szczepienia przeciw ospie.

 

 

Maria z Granowskich Zamoyska, żona Aleksandra XI ordynata

 

Marianna z Granowskich. Żona Aleksandra Augusta Zamoyskiego XI ordynata. Urodziła się w 1774 roku jako córka Michała Antoniego Granowskiego herbu Leliwa i Marii Aleksandry Radziwiłł. Aleksander Zamoyski pojął ją za żonę w 1798 roku, wcześniej Marianna była żoną Adama Chreptowicza, z którym zresztą rozwiodła się dla Aleksandra. Po ślubie zamieszkiwali w swoim ukochanym Zwierzyńcu gdzie pod koniec listopada 1800 roku wskutek niezręcznego zabiegu Aleksander zmarł. W 1804 roku wychodzi po raz trzeci za mąż za księcia Kazimierza Lubomirskiego z Dubna. Stanisław Kostka Zamoyski, nowy ordynat bardzo ładnie się wobec niej zachował oddając jej w dożywocie prawo do użytkowania pałacu w Kozłówce. W 1806 roku Marianna stała się obiektem westchnień samego Napoleona. Cesarz wypatrzył piękną panią Mariannę na jednym z balów i czynił awanse. Podobno pani Lubomirska, jak pisze w swoich pamiętnikach Natalia Kicka, musiała salwować się ucieczką na wieś przed zapowiedzianą wizytą cesarską. W 1812 roku zmarł jej trzeci mąż i pani Marianna opuściła Kozłówkę, wyjechała do Warszawy i zamieszkała w klasztorze Wizytek. Później wyjechała do Wiednia. Podróżowała po Włoszech. Sympatią darzył ją Zygmunt Krasiński (autor Nie-Boskiej komedii) W listach pisał do niej: najdroższa księżno, prawie matko moja. Zmarła 12 czerwca 1846 roku, przeżywszy 72 lata.

 

Maria z Potockich Zamoyska, żona XIV ordynata

Zofia z Czartoryskich. Żona Stanisława Kostki Zamoyskiego XII ordynata. Zofia urodziła się 25 września 1780 roku w warszawskim Pałacu Błękitnym. Przez jej współczesnych uważana była za najpiękniejszą Polkę w Europie. Artyści niemal bili się o to aby móc ją sportretować, stąd też mamy sporo zachowanych jej wizerunków, dzięki którym możemy prześledzić modę od początku do połowy XIX wieku. Zofia Czartoryska po latach wspominała spotkanie ze swoim przyszłym mężu Stanisławem Kostką Zamoyskim:
„Ze Lwowa wyjechaliśmy do Puław na Zamość. Gdyśmy przybyli do tego miasta a moja matka cierpiała na migrenę, zatrzymała się na poczcie, zaraz tam przybył hr. Aleksander Zamoyski, najstarszy syn Konstancji z Czartoryskich Zamoyskiej (wdowy po kanclerzu Andrzeju Zamoyskim), w imieniu matki zapraszał nas, abyśmy przyjęli gościnę w zamku. […] Jak tylko moja matka uczuła się zdrowszą, udaliśmy się na zamek, gdzie nas przyjęto z wielką grzecznością i przyjaźnią. Zastaliśmy tam oprócz wspomnianego Aleksandra Zamoyskiego jego siostrę, późniejszą księżnę Sapieżynę, moją kochaną i drogą bratowę, i jej brata młodszego Stanisława Zamoyskiego w zielonym fraczku, z wysokim kołnierzem i wielkim tupetem (czubem) pudrowanym, z miną trzpiota, którego wstrzymywało co chwila surowe wejrzenie matki. Daleką była ode mnie myśl, że to będzie właśnie mój mąż… „. Swojemu mężowi urodziła dziesięcioro dzieci. Jest nazywana matką rodu Zamoyskich, gdyż od niej wywodzi się większość obecnie żyjących członków rodziny Zamoyskich, w tym były prezydent Zamościa Marcin Zamoyski.

 

 

Aniela Krystyna z Sapiehów. Żona Konstantego Zamoyskiego XIII ordynata. Urodziła się w 1801 roku, jako córka Franciszka Sapiehy i Pelagii Róży z Potockich. Pobrali się 19 kwietnia 1828 roku. W 1829 roku przyszła na świat ich pierwsza córka Maria, w kolejnym Pelagia, a następnie synowie Tomasz Karol i Józef. Nie była szczęśliwa w małżeństwie, z zachowanych Archiwum Głównym Akt Dawnych dokumentów wynika, że być może miała zamiar rozwieść się ze swoim mężem. Zmarła na anewryzm (tętniak). Spoczęła najpierw w Krośniewicach, potem w Wielączy, następnie u reformatów w Warszawie, następnie przeniesiono ją do kościoła w Szczebrzeszynie by ostatecznie spoczęła w podziemiach zamojskiej Katedry.

 

 

Maria z Potockich. Żona Tomasza Franciszka Zamoyskiego XIV ordynata. Urodziła się w 1851 roku jako córka Maurycego Potockiego i Ludwiki z Bóbr-Piotrowickich. Pobrali się 16 września 1869 roku. W 1870 roku urodziła się ich córka Natalia, rok później Maurycy Klemens, w 1873 kolejny syn Tomasz, w 1877 r. córka Maria, a następnie Józef i Elżbieta. Jan Zamoyski (XVI ordynat) babkę wspomina następująco: „Krótko zajmowała się finansami majątku matka mego ojca, z domu Potocka z Zatora, osoba bystra, energiczna, lecz o trudnym charakterze. Pani ta przeżyła nie tylko swego męża, czyli mego dziadka, Tomasza, ale także czworo swoich dzieci, w tym najstarszego syna, Maurycego, a mego ojca. Przeszła potem jeszcze okupację niemiecką i Powstanie w Warszawie. Złamała ją przypadkowa choroba po exodusie popowstaniowym, gdy warunki życia mówiąc ogólnie, były cokolwiek za trudne dla osoby dziewięćdziesięciosiedmioletniej, która pieszo wyszła z płonącej Warszawy.

 

 

Aniela z Potockich Konstantowa Zamoyska. Żona Konstantego Zamoyskiego I ordynata kozłowieckiego, który pełnił również obowiązki opiekuna ordynacji zamojskiej dopóki nie przejął jej młody Maurycy. Aniela wyszła za mąż w 1870 roku i wraz z Konstantym osiedliła się w Kozłówce. Własnych dzieci nie miała, ale opiekowała się siostrzenicami męża. Była powszechnie lubiana przez rodzinę, przyjaciół oraz służbę i pracowników majątku, o czym świadczą dedykowane jej wiersze i życzenia imieninowe, które po dzień dzisiejszy zachowały się w archiwum Muzeum Zamoyskich w Kozłówce. Gdy wychodziła za mąż była kobietą szczupłą natomiast po ślubie przybrała trochę na wadze. Z tym faktem wiąże się pewna anegdota. Pewnego razu do Matejki, który namalował portret Anieli hrabia Konstanty powiedział: Mistrzu, ale moja żona tak nie wygląda! – Ale powinna, powinna – odpowiedział artysta… . Portret ów zaginął podczas II wojny światowej.

 

Maria Róża z Sapiehów Zamoyska, żona Maurycego XV ordynata

ze zbiorów NAC, rok 1936 Bal Towarzystwa Pomocy Ociemniałym Ofiarom Wojny „Latarnia” w Hotelu Europejskim w Warszawie

Maria Róża z Sapiehów Zamoyska, żona Maurycego XV ordynata

Maria Róża z Sapiehów. Żona Maurycego Zamoyskiego XV ordynata. Urodziła się 19 września 1884 roku w Biłce Szlacheckiej jako córka Jana Pawła Sapiehy i Seweryny Marii z Uruskich. Wychowała się w Anglii, w okresie panieńskim zwiedziła Włochy i Francję. Maria i Maurycy zaręczyli się na wiosnę 1906 roku. 18 lipca tegoż roku w Biłce Szlacheckiej, majątku rodzinnym księżnej Sapieżyny, odbył się ślub. Młoda i urocza ordynatowa, pozyskała bardzo szybko serca i sympatię pracowników Ordynacji Zamojskiej. Była doskonale wychowana i otrzymała staranne wykształcenie. Władała biegle kilkoma językami, w tym także angielskim, który w tamtych czasach nie był tak modnym wśród arystokracji językiem jak francuski. Świetnie wypełniała obowiązki pani domu i matki. Doskonale radziła sobie w trudnych sytuacjach. Bardzo lubił ją marszałek Foch, oboje bowiem łączyło zamiłowanie do jazdy konnej. Gdy mieszkała w Paryżu, odbywała w jego towarzystwie konne przejażdżki po Lasku Bulońskim. Uwielbiała muzykę. Miała z Maurycym dziesięcioro dzieci, 6 córek i czterech synów. Najstarszym był czwarty w kolejności urodzin Jan – ostatni ordynat. Zmarła w Krakowie 26 sierpnia 1969 roku.

 

Róża z Żółtowskich Zamoyska, żona Jana XVI ordynata

Róża z Żółtowskich była żoną Jana Zamoyskiego XVI ordynata. Urodziła się 3 czerwca 1913 roku w Warszawie jako córka Andrzeja Cyryla Żółtowskiego i jego żony Wandy Jadwigi z Czetwertyńskich. Róża i Jan pobrali się 30 kwietnia 1938 roku. Zmarła 15 października 1976 roku.

Autorka prezentacji Pań Zamoyskich, Dominika Lipska jest zamościanką, przewodnikiem, historykiem. Interesuje się historią życia codziennego, historią Zamościa, rodu Zamoyskich a przede wszystkim Pań Zamoyskich. Współzałożycielka i prezes Stowarzyszenia Turystyka z Pasją, które jest nastawione na promocję walorów turystycznych Polski ze szczególnym uwzględnieniem Lubelszczyzny. Prowadzi stronę https://www.facebook.com/konterfektypanzamoyskich/

 

 

 

(Visited 3 009 times, 1 visits today)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Możesz użyć tych znaczników i atrybutów HTMLa: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>