«

»

kwi 30 2015

Kajetan Saryusz-Wolski – twórca narodowych symboli

2 maja 2015 roku dwunasty raz będziemy obchodzili Święto Flagi Rzeczypospolitej Polskiej. Minie też 9 lat od powołania Muzeum Historii Polski, które mimo upływu lat nie może powstać. 2 maja po raz dwunasty będziemy obchodzili też Światowy Dzień Polonii i Polaków za Granicą.

Organizowane są biegi, happeningi, marsze, manifestacje patriotyczne, narodowe zdjęcia i wiele innych imprez podkreślających świadomość narodową Polaków, szacunek dla barw, godła i hymnu Rzeczypospolitej Polskiej, przypominających chlubne karty polskiej historii i jej bohaterów.

Chcemy w tym dniu przypomnieć polskiego malarza, który tworzył w czasach niewoli, doczekał niepodległości, ale zmarł w 1922 roku.

Określany jest twórcą symboli narodowych.

Zaskoczeniem jest notka w Wikipedii, gdzie nie brakuje słów: chyba, prawdopodobnie w odniesieniu do jego biografii.

Kajetan Saryusz-Wolski (ur. 6 sierpnia 1852 w Planowie (województwo radomskie w ówczesnym Królestwie Polskim), zm. po 1922 w Krakowie) – polski malarz.

 

Wiadomo, że biegle władał językiem francuskim, znał kulturę i historię Francji, stąd przypuszcza się, że studiował w Paryżu. W swojej twórczości zajmował się heraldyką, malował herby, kartusze, godła, flagi, herby i sztandary, do rysowania używał piórka lub akwareli. Stworzył bogatą kolekcję herbów polskich miast oraz herby rodowe – polskie i francuskie. Wzory czerpał ze starych pism, odcisków pieczęci a także starodruków i rękopisów. Wszystkie dzieła o tej tematyce popierał rzeczową dokumentacją podając źródła ikonograficzne, z których korzystał. Jego autorstwa są również obrazy i grafiki o tematyce patriotycznej, wiele z nich przedstawia Powstanie Styczniowe. Część grafik tworzył w miniaturze i były powielane w formie pocztówek, które były drukowane przez wiele wydawnictw w Krakowie. Tworzył od 1887 do śmierci, ale szczyt jego twórczości przypada na lata 1904-1909. Odmiennym zachowanym częściowo cyklem są „Tańce polskie”, które artysta ukazał poprzez prezentację tancerzy w strojach ludowych podając ich powszechne i lokalne nazwy. Części dzieł nie sygnował ani nazwiskiem ani żadnym innym charakterystycznym symbolem, część oznaczał „K.S.Wol”. W latach 1910-1916 tworzył mieszkając w Krakowie, ale istnieją dowody, że przebywał tam już od 1899. Spis ludności w 1910 podawał, że artysta jest ubogim wdowcem w podeszłym wieku, który miał problemy natury finansowej. Wybuch I wojny światowej pogorszył ten stan doprowadzając do sprzedaży kolekcji projektów i opracowań, nabywcą było Muzeum Techniczno-Przemysłowe w Krakowie. Ostatnie informacje o artyście pochodzą z 1922 i prawdopodobnie był to rok jego śmierci”.

Znacznie więcej możemy dowiedzieć się z opublikowanej w Miesięczniku Uniwersytetu Jagiellońskiego Alma Mater nr 6/2008 s. 70-78 pracy Ryszarda T. Komorowskiego „Zapomniany ilustrator symboli narodowych”. Praca dostępna jest również w internecie, co pozwala zacytować ją na naszej stronie.

ZAPOMNIANY ILUSTRATOR SYMBOLI NARODOWYCH

herb-polski

Godło Polski, Herbarzyk Polski, S.M.P., 1920 r.

 

Bogata spuścizna pozostawiona przez Kajetana Saryusza-Wolskiego, tworzącego w latach 1887–1922, znajdująca się w Bibliotece Głównej Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, świadcząca o jego niezwykłej pracowitości, talencie i głębokiej wiedzy w zakresie historii wojska polskiego i heraldyki, zasługuje na uwagę z wielu względów. Na tę spuściznę składają się liczne rękopisy, studia, szkice, projekty, a nawet materiały gotowe do wydania po ich opracowaniu edytorskim.

Autor tych materiałów, zapomniany ilustrator pocztówek patriotycznych wydawanych w Galicji, godny jest obecnie przypomnienia, a niektóre jego prace warte są zainteresowania i upowszechnienia.

Kajetan Saryusz-Wolski, artysta malarz podpisujący tylko niektóre prace „K.S. Wol.”, urodził się 6 sierpnia 1852 roku w miejscowości Planów w województwie radomskim w Królestwie Polskim. Z pozostawionego dorobku wynika, że artysta znał język francuski, historię i kulturę tego kraju, być może studiował w Paryżu. O tym, że posiadał rozległą wiedzę z dziedziny wojskowości i heraldyki, świadczą liczne miniatury godeł, herbów i kartuszy herbowych, orderów, chorągwi i sztandarów wykonane piórkiem lub akwarelą. Odwzorował tą techniką setki wizerunków herbów miast, herbów rodów polskich i francuskich z pieczęci, licznych dokumentów, rękopisów, starodruków, ratując je w ten sposób od zaginięcia lub zapomnienia. Pozostawił po sobie bogaty materiał opracowany w oparciu o solidne źródła ikonograficzne i rzetelną wiedzę merytoryczną.

herb-rusi

Godło Rusi, Herbarzyk Polski, S.M.P.,1920 r.

herby-kardynalow

Pocztówka pt. Herby kardynałów polskich,S.M.P.,1907 r

krolowie-polscy

Pocztówka trzyczęściowa pt. Krótki przebieg historii panowania królów Polski, S.M.P., 1907 r.

Zachowane dokumenty potwierdzają, że mieszkał w Krakowie w latach 1910–1916, sygnowane zaś projekty wskazują, że pracował nad nimi w Krakowie już od 1899 roku.

Niewiele jego prac znalazło zainteresowanie u ówczesnych wydawców.

Najwięcej pocztówek jego projektu – o treści patriotycznej, nasyconych symbolami narodowymi, wydano w Galicji w latach 1904–1909, z licznymi wznowieniami w latach późniejszych aż do roku 1920. Wydawali je S.W. Niemojowski we Lwowie, A.S. w Krakowie i Salon Malarzy Polskich Henryka Frista w zakładzie litograficznym Karola Kranikowskiego w Krakowie, Towarzystwo Szkoły Ludowej (seria „Ster”), Wydawnictwo Alfreda Söhnela w Myślenicach.

W roku 1910, według przeprowadzonego spisu ludności miasta Krakowa, artysta był już wdowcem w podeszłym wieku, bez rodziny, znajdował się w ciągłych kłopotach finansowych, na co wskazują liczne zmiany adresu zamieszkania, prowadzące ze śródmieścia aż do peryferyjnej wówczas dzielnicy Dębniki.

U schyłku życia, w latach 1914–1916, w czasie trwania pierwszej wojny światowej, panującego w Krakowie głodu i dyzenterii, artysta, nie znajdując przychylnych warunków do wydania swoich opracowań i projektów, sprzedał je za łączną kwotę 1652 koron – symboliczną jak na owe czasy, Muzeum Techniczno-Przemysłowemu w Krakowie z nadzieją, że tam doczekają lepszych czasów.

Na bogaty dorobek pozostały po artyście składają się rękopisy, studia, projekty malarskie

oraz materiały źródłowe z dziedziny: – wiedzy o wojsku polskim, jego organizacji, obowiązujących regulaminach, kadrze dowódczej, wyglądzie umundurowania i wyposażenia; łącznie stanowią one 26 pozycji, które autor zebrał i opracował w latach 1899–1915;

– wiedzy o heraldyce polskiej i francuskiej, zawartej w herbarzach, na które składają się barwne miniatury godeł państw, herby miast, herby rodów, wizerunki chorągwi, sztandarów i orderów; stanowią one 14 pozycji, nad którymi autor pracował w latach 1906–1914;

– projektów ilustracji kart pocztowych o treści patriotycznej, początkowo czarno-białych, później kolorowych, przeznaczonych do wysłania ich do rodaków zamieszkałych w zaborze rosyjskim i pruskim.

herbarzyk

Okładka Herbarzyka Polskiego, S.M.P. 1920 r.(w zbiorach BJ)

herby-rycerstwa

Pocztówka pt. Herby Rycerstwa Polskiego,1907 r.

 

Karty te miały charakter dydaktyczny, często okolicznościowy. Łącznie jest to około 80 projektów, które artysta namalował w latach 1904–1909. Niektóre z nich posiadały krótkie wierszowane podpisy wzmacniające wymowę ilustracji.

herby-ziem

Herby województw i ziem Korony, Herbarzy Polski, S.M.P., 1920 r.

herby-miast

Herby miast Litwy, Herbarzyk Polski, S.M.P.,1920 r.

 

Opracowania autora dotyczące wiedzy o wojsku polskim obejmują lata 1775–1864. Wśród nich znajdują się prace: Wojsko polskie w 1775 roku, Etat wojska obojga narodów Korony i Litwy w roku 1792, Mundury województw Polski, Litwy i Rusi od 1779 do 1794, Wojsko kościuszkowskie 1794, Album Konfederacji Barskiej 1768–1772, Regestr Konfederatów Barskich zesłanych na Syberię, Przepisy ubiorów dla brygad kawalerii narodowej, Lista imienna oficerów walczących w roku 1794, Legiony polskie na obcych ziemiach, Legiony polskie we Włoszech i w San Domingo, Lista imienna oficerów legionów polskich we Włoszech od roku 1797 do 1806, Niedoszła formacja legionów. Najwięcej uwagi autor poświęcił wojsku Księstwa Warszawskiego i wojsku francuskiemu z rozmaitych epok i lat. Dalsze prace dotyczą wojska Królestwa Polskiego i wojska powstańczego 1863–1864, a także milicji wolnego miasta Krakowa oraz milicji i Gwardii Narodowej we Lwowie.

Jest wśród nich praca O kozaczyźnie w Turcji w latach 1853–1857.

kosciuszko

Przywódcy powstań narodowych, wyd. Niemojewski Lwów 1903 r.

bem

Przywódcy powstań narodowych, wyd. Niemojowski Lwów 1903 r. (niektóre z kart były podkolorowywane)

Wśród wymienionych opracowań dotyczących wojska polskiego wyróżnia się album poświęcony konfederacji barskiej, wydany nakładem własnym autora w 1899 roku w Krakowie. W tece formatu A4, bogato ozdobionej, znajduje się 12 barwnych akwarel przedstawiających sceny koncentracji oddziałów wojsk konfederacji w miejscach historycznych.

Plansze prezentują poszczególne oddziały i ich dowódców na tle miejscowości, w których działały. Są to przepiękne barwne miniatury, ciekawe zwłaszcza dla miłośników barwy i broni, na których przedstawiono żołnierzy i ich dowódców w mundurach i wyposażeniu zgodnie z epoką. Dotyczą one między innymi takich miejsc jak Kamieniec Podolski, Okopy Świętej Trójcy, Lanckorona i Tyniec koło Krakowa. Prezentują różnego rodzaju wojska konne i piesze, kozaków, janczarów tureckich, Węgrów raz czołowych dowódców konfederacji.

W dolnej części każdej planszy znajdują się opisy zawierające nazwę przedstawionej formacji i nazwiska jej dowódców. Materiał ilustracyjny tego albumu potwierdza skalę talentu artysty i jego rozległej wiedzy o przedmiocie.

Album ten, opracowany edytorsko, byłby obecnie gotowy do wydania.

nadziejapolska

 

Pocztówki z cyklu Wiara, nadzieja, miłość, Wyd. Kart. Pol. – A.S., 1905–1906

 

WNiMkossakowska

Pocztówka z cyklu Wiara, nadzieja,                            Pocztówka z cyklu Bohaterki Polskie, S.M.P.

miłość, S.M.P., 1905–1906                                                                           1902 r

 

W opracowaniach heraldycznych autor zawarł podstawy wiedzy o pochodzeniu symboli, godeł, herbów i znaków wojskowych, ich wyglądzie i roli w życiu narodu. Celem tej pracy było dokumentowanie i uzupełnianie ówczesnej literatury przedmiotu. Takie treści zawierają Dynastie – znaki wojskowe – herby, a zwłaszcza praca O heraldyce – jest to zarys podręcznika heraldyki, w którym autor przeprowadził wywód pochodzenia polskich herbów, dokonał przeglądu elementów figur i barw heraldycznych oraz podał wykładnię obowiązujących zasad ich stosowania. Na 64 barwnie ilustrowanych stronach artysta przedstawił w sposób usystematyzowany przegląd herbów ówczesnych państw i miast europejskich, szczególnie miast francuskich i polskich, oraz wizerunki chorągwi, sztandarów i orderów niektórych ówczesnych państw świata.

Opracowany Herbarz miast polskich jest zbiorem ilustracji około 300 herbów, w tym wielu miast historycznych nienależących obecnie do Polski.

Następnymi pozycjami godnymi uwagi są: czterotomowy Herbarz polski, zawierający wizerunki wielu rzadkich herbów rodowych Polaków, oraz unikalne opracowanie Herby neofitów w Polsce. Na szczególną uwagę zasługuje opracowany Suplement herbów do dziesięciotomowego herbarza Kacpra Niesieckiego. Jest to unikalny zbiór około 1200 kolorowych wizerunków herbów własnych z nazwiskami ich właścicieli, często wielopolowych, świadczących o ich pochodzeniu. Autor precyzyjnie zaplanował ich umieszczenie w poszczególnych tomach i na określonych stronach. Materiał jest gotowy do wykorzystania.

Jedyną pozycją wśród opracowań heraldycznych, dla której autor znalazł wydawcę, był Polski herbarzyk – zbiór orłów i herbów z mapą Rzeczypospolitej Polski przed rozbiorami. Wydał go Salon Malarzy Polskich w Krakowie Henryka Frista, z dwoma wznowieniami, niestety niedatowanymi i nie w pełnej objętości, w opracowaniu autora projektu.

Zawiera on 11 stron barwnych ilustracji przeniesionych z wydawanych kart pocztowych, bez komentarza, przewidziany jest jako album do oglądania.

Poszczególne ilustracje przedstawiają:

  1. Przegląd godeł Rzeczypospolitej obowiązujących w różnych okresach jej istnienia,
  2. Na tle Orła Białego herby kolejnych stolic Polski,
  3. Na tle Pogoni herby kolejnych stolic Litwy.
  4. Herby księstw Rzeczypospolitej,

5–6. Mapę Polski przed rozbiorami z podziałem administracyjnym na 36 województw,

na tle których znajdują się ich herby,

7.Herby miast galicyjskich,

  1. Herby miast Królestwa Polskiego,
  2. Herby królów polskich,
  3. Herby hetmanów wielkich koronnych,
  4. Herby rycerstwa polskiego (od herbu Abdank do herbu Orszulski).
plater

Pocztówka z cyklu Bohaterki Polskie, S.M.P.,1902 r.

henryka

Pocztówka z cyklu Bohaterki Polskie, S.M.P.,1902 r.

 

Zamierzeniem autora było wydanie pełnego Polskiego herbarzyka, opracowanie swoistego katechizmu symboli narodowych, przeznaczonego dla współczesnych, zwłaszcza młodych odbiorców. Miał on przypominać im wielkość Polski, budzić świadomość narodową, kształtować postawy patriotyczne, wzywać do czynu i poświęcenia się ojczyźnie i dawać nadzieję na odzyskanie niepodległości Polski. Trafność tych zamierzeń potwierdziła historia udziałem ówczesnego pokolenia w Legionach i późniejszego pokolenia – Kolumbów, wychowanych na takiej literaturze.

Trzecią cześć bogatej spuścizny po artyście malarzu stanowią projekty ilustracji kart pocztowych o treści patriotycznej. Były one nośnikami symboli narodowych, a nawet swoistymi mini podręcznikami historii Polski. Przenikały przez granice zaborów i omijały skutecznie ograniczenia cenzury.

 

 

GODŁA I HERBY

Z FASAD COLLEGIUM NOVUM

godlo-1925

Godło umieszczone w 1925 r.

 

herb-k-wielkiego

Herb Kujawski Kazimierza Wielkiego

herb-kr-jadwigi

Herb Andegawenów królowej Jadwigi

pogon-jagielly

Herb Pogoń Władysława Jagiełły

herb-papieza-urbana-v

Herb papieża Urbana V

herb-p-wysza

Herb Leszczyc Piotra Wysza

herb-m-kurowskiego

Herb Średniawa Mikołaja Kurowskiego

herb-j-teczynskiego

Herb Topór Jana Tęczyńskiego

herb-kl-moskorzewskiego

Herb Pilawa Klemensa Moskorzewskiego

herb-el-granowskiej

Herb Leliwa Elżbiety z Pilczy Granowskiej

Godła i herby z fasady od ul. Straszewskiego

krol-SA-poniatowki

Króla Stanisława Augusta Poniatowskiego

krol-jan-kazimierz

Króla Jana Kazimierza

Godła na szczycie fasady od ul. Gołębiej

krol-zygmunt-stary-i-zygmunt-august

Króla Zygmunta I Starego Króla Zygmunta Augusta

krol-batory-z3waza

Króla Stefana Batorego Króla Zygmunta III Wazy

Godła na szczycie od Plant

krol-j-3-sobieski

Króla Jana III Sobieskiego

krol-wl-4-waza

Króla Władysława IV Wazy

z-czasow-jagielly

Z czasów króla Władysława Jagiełły

krol-m-k-wisniowiecki

Króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego

Godła na szczycie fasady od ul. Jagiellońskiej

 

Pocztówki patriotyczne miały do spełniania w owym czasie określone funkcje wychowawcze i dydaktyczne. O ich roli i ich oddziaływaniu na społeczeństwo polskie pod zaborami napisano już wiele.

Pocztówki Saryusza-Wolskiego o treści patriotycznej sprawiają jednak kolekcjonerom wiele kłopotów z ich rozpoznaniem i katalogowaniem, najczęściej z powodu braku sygnowania ich przez autora, prawdopodobnie z przyczyn politycznych (autor był uchodźcą z zaboru rosyjskiego) lub praktyki niedatowania przez wydawców oraz stosowania zmiennej numeracji przy wznowieniach. Na podobne przeszkody napotykają obecnie piszący książki i posługujący się ilustracjami z kart patriotycznych i wydawcy ich reprintów – dla nich autor ilustracji pozostaje nadal nieznany.

O poprawności merytorycznej i elegancji przedstawianych treści i symboli na pocztówkach patriotycznych Saryusza–Wolskiego świadczy zamieszczanie tych kart przez wielu współczesnych autorów książek.

Prawie jedną trzecią zaprojektowanych pocztówek patriotycznych wydało Studio Wydawnicze „Sztuka” w latach 70. XX wieku w postaci reprintów. Pocztówki te pochodziły ze zbiorów Marka Sosenki. Są to pocztówki z motywami heraldycznymi lub przedstawiające polskie herby z początku XX wieku.

Dzięki uprzejmości kolekcjonerów krakowskich: Marka Sosenki, Jerzego Soboty, Zdzisława Ruszela, Jerzego Zielińskiego, udostępnienia mi ich zbiorów mogłem zapoznać się z większością pocztówek autorstwa Saryusza-Wolskiego i porównać je z wcześniejszymi studiami i projektami autora, pozostającymi w zasobach bibliotecznych.

Wczesne projekty, pochodzące z lat 1904–1906, charakteryzuje stosowanie jednej barwy lub wielu barw szarych, smutnych w nastroju, o konturach miękko zarysowanych. Późniejsze karty, z lat 1907–1909, odznaczają się soczystymi, ciepłymi barwami i zdecydowaną kreską.

Wszystkie projekty artysty odróżnia od ilustracji kart innych autorów specyficzny, jednolity krój liter i cyfr w napisach oraz dbałość o poprawność heraldyczną i elegancję przedstawionych detali i symboli, wynikającą z głębokiej znajomości heraldyki i niepośledniego talentu.

polonez byczek
kolomyjka kozak

Wybrane pocztówki z cyklu Tańce narodowe, S.M.P., 1901 r.

 

Kajetan Saryusz-Wolski zaprojektował serie pocztówek, poświęcając je określonym tematom, jak: heraldyka godeł państwowych, królewskich, niektórych dygnitarzy państwowych i kościelnych, hetmanów, a przede wszystkim herbom rycerstwa polskiego oraz heraldyce ziemskiej i miejskiej Rzeczypospolitej.

W prezentacji wizerunków herbów rycerskich, która jest arbitralnym wyborem artysty, często znajdujemy herby własne lub odmiany herbów – autor odwzorowywał je często z oryginalnych dokumentów i ich pieczęci. Niestety, w realizacji jego zamysłów nie zawsze mógł liczyć na dbałość ówczesnych litografów o zachowanie wierności barw heraldycznych przy kolejnym ich nakładaniu. Niekiedy więc dochodziło do ich przekłamania na niektórych kartach pocztowych.

Osobne serie: Boże, zbaw Polskę, Jeszcze Polska nie zginęła, Bohaterki polskie poświęcił autor wysiłkowi zbrojnemu narodu i heroicznym czynom kobiet polskich w walce o odzyskanie niepodległości Polski. Przedstawił w nich przywódców kolejnych powstań narodowych na tle scen batalistycznych i udział w nich bohaterskich kobiet, które przeszły do historii Polski. Pod postaciami alegorycznymi pragnął wezwać odbiorców do dalszej walki i podtrzymać ducha nadziei na wyzwolenie Polski.

Warto przypomnieć, że na wiele lat przed ukazaniem się na pocztówkach tańców polskich opracowanych przez Zofię Stryjeńską w jej stylizacji w 1929 roku Kajetan Saryusz-Wolski przedstawił tańce polskie w osobnej serii. Przywołał ich ówczesne nazwy, zaprezentował przedstawiane figury i barwne stroje. Namalował poloneza, mazura, obertasa i kujawiaka oraz litewskiego byczka, kozaka, kołomyjkę i czabana.

Jednym z późniejszych dokonań artysty było wykonanie polichromii zespołu heraldycznego herbów i godeł państwowych na fasadach gmachu Collegium Novum. O okolicznościach jego powstania, założeniach ideowych oraz realizacji napisano w „Alma Mater” nr 11/1999, prezentując główną jego część zamieszczoną na fasadzie frontowej budynku.

Warto nadmienić, że pomiędzy herbami władców Polski znajduje się obecnie tarcza z orłem wyrzeźbionym przez Konstantego Laszczkę, zawieszonym w 1925 roku w miejsce herbu monarchii austriackiej.

Po opublikowaniu tego materiału u niektórych czytelników powstała wątpliwość, czy herb królowej Jadwigi został poprawnie heraldycznie przedstawiony, czy nie zamieniono stron na tarczy herbowej Andegawenów. Według oceny specjalistów obydwie formy są poprawne i obecnie stosowane. Natomiast przedstawiony herb Leliwa, związany z osobą Elżbiety z Pilczy Granowskiej, Mieczysław Rokosz w swym artykule (zob. „Rocznik Krakowski”, t. 6:1995) przypisuje Janowi z Tarnowa, wojewodzie sandomierskiemu, który występuje jako świadek na dokumencie odnowienia Uniwersytetu.

Obecna prezentacja obejmuje całość tego zespołu heraldycznego, zamieszczonego na wszystkich czterech szczytach fasad Uniwersytetu. Umieszczono na nich dziesięć historycznych orłów, w większości z monogramami lub herbami królewskimi na piersiach. Na szczycie gmachu od strony Plant znalazł się orzeł Zygmunta Starego, poniżej Zygmunta Augusta, Stefana Batorego i Zygmunta III. Na przeciwległym szczycie, od ul. Gołębiej, jest Orzeł z Ciołkiem Stanisława Augusta Poniatowskiego, a obok Orzeł ze Snopkiem Wazów Jana Kazimierza. Natomiast na dwóch szczytach z tyłu budowli, od ul. Jagiellońskiej, widnieją cztery orły: od lewej Jana III Sobieskiego z herbem Janina, obok Orzeł ze Snopkiem Wazów Władysława IV, a po prawej stronie od bramy wejściowej Orzeł bez godła na piersi z okresu panowania Kazimierza Wielkiego, obok kolejny Orzeł z herbem Michała Korybuta Wiśniowieckiego.

polonez-1915

Rysunek pt. Polonez i koncert Jankiela Juliusza Kossaka, 1879 r.

koncert-jankiela

Akwarela pt. Koncert Jankiela Kajetana Saryusza Wolskiego, 1915 r.

Współczesne źródła podają, że artysta pracował jeszcze po roku 1915. W obiegu antykwarycznym znajdują się obecnie jego prace malarskie, jak i dwie akwarele, wykonane na kartonie o rozmiarach 9 na 47 centymetrów, przedstawiające koncert Jankiela z Pana Tadeusza z 1915 roku. Widać na nich wpływ malarstwa Juliusza Kossaka. Być może Kajetan Saryusz-Wolski pracował dorywczo, jak wielu innych artystów pod okiem mistrza w latach 1868–1873, i znana mu była kompozycja jednego z czterech rysunków wykonanych przez Juliusza Kossaka na płytkach kościanych Polonez i koncert Jankiela (1879 r.). Zdobi on tak zwaną skrzynkę dzikowską służącą do przechowywania autografu Pana Tadeusza, który obecnie znajduje się w zbiorach Biblioteki Narodowej im. Ossolińskich we Wrocławiu. Mógł również poznać wcześniejszą kompozycję mistrza poświęconą temu tematowi, a mianowicie akwarelę Koncert Jankiela i polonez (1868 r.), będącą fragmentem późniejszej całości, namalowaną na ślub szwagierki Józefy Gałczyńskiej z Józefem Helbichem. Zafascynowany tymi projektami ilustracji mistrza do przygotowywanego wydania Pana Tadeusza przez Jana Konstantego Żupańskiego w Poznaniu, artysta postanowił po wielu latach nawiązać do tego szkicu, kompozycji malarskiej i, jak widać z porównania, udatnie go dopełnić. Na tle uzupełnionych ruin zamku dopracował i wzbogacił czołowe postaci, nadał im wyrazistość i ekspresję. Jako zdolny miniaturzysta i znakomity znawca ubiorów tej epoki wyposażył sylwetki głównych bohaterów w szczegóły, a nade wszystko nadał im barwę. W 1920 roku namalował akwarelę Wymordowanie jeńców polskich przez Prusaków 1832 r. W 1922 roku wydał album Piętnaście karykatur ze szkiców charakterystycznych byłego wojska polskiego w 1922 roku.

Poznanie materiałów dotyczących twórczości Kajetana Saryusza-Wolskiego jak i dowody upowszechnienia jej podczas zaborów i pierwszej wojny światowej skłoniły mnie do zapoznania czytelników za pośrednictwem publikacji prasowych z jego dokonaniami. Pod wpływem wzrastającego zainteresowania czytelników symboliką narodową powstała książka pt. Ilustrowany przewodnik heraldyczny, w której zamieściłem wszystkie dostępne mi ilustracje tego znakomitego patrioty i zapomnianego malarza symboli narodowych. W artykule znalazły się ilustracje kart rzadko spotykanych w obiegu kolekcjonerskim. Kajetan Saryusz-Wolski, autor wielu opracowań heraldycznych, artysta malarz, ilustrator symboli narodowych, zasłużył się dobrze kulturze polskiej. Jego spuścizna warta jest przypomnienia, a wiele z wymienionych prac zainteresowania wydawców.

 

 

Ryszard T. Komorowski

L I T E R AT U R A

R.T. Komorowski, Zapomniany ilustrator symboli narodowych, „Gazeta Antykwaryczna”, nr 4/1998.

R.T. Komorowski, Herby z fasad Collegium Novum, „Alma Mater”, nr 11/1999.

R.T. Komorowski, Ilustrowany przewodnik heraldyczny, Bernardinum, Bellona, Pelplin 2007.

Malarstwo polskie XIX i XX w., „Katalog Panorama Art Gallery”, nr 4, 1998, s. 8, 22. Koncert Jankiela z „Pana Tadeusza”, 1915.

  1. Olszański, Juliusz Kossak, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1988.
  2. Drelicharz, Z. Piech, Zespół herbów i pieczęci miejskich z krakowskich Sukiennic, „Rocznik Krakowski”, t. LXV–LXVI Kraków 2000.
  3. Saryusz-Wolski, Polski herbarzyk, Salon Malarzy Polskich, Kraków 1920.
  4. Saryusz-Wolski, Polski herbarzyk, Wydawnictwo Sapientia, Kraków 2000.
  5. Zieliński, Orzeł Biały na starej pocztówce, Graf Gar, Gorlice 1994.
(Visited 4 518 times, 1 visits today)

1 ping

Skomentuj marcin Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Możesz użyć tych znaczników i atrybutów HTMLa: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>