Karaimi polscy to niewielka mniejszość narodowa (aktualnie w Polsce żyje około 400 osób) pochodzenia tureckiego. Przybyli do Polski w średniowieczu ze swoich pierwotnych siedzib
na Krymie, osiedlając się na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego i Rusi Czerwonej. Do najstarszych siedzib karaimskich należał Łuck.
Współcześnie są jedną z czterech uznanych prawnie mniejszości etnicznych w Polsce.
Podobnie jak miasta chrześcijańskie i gminy żydowskie również Karaimi posiadali w Rzeczypospolitej własny samorząd. Należeli do mniejszości, która nigdy nie stanęła po stronie wrogów Rzeczypospolitej. Do 1939 roku zamieszkiwali głównie te ziemie, które po II wojnie światowej weszły w skład ZSRR. W kwietniu 1945 roku rząd radziecki, odpowiadając na prośbę strony polskiej, poinformował, że nie będzie czynił przeszkód w przesiedleniu się byłych obywateli polskich narodowości innej niż żydowska i polska, o ile są oni związani z kulturą polską. Akcja przesiedlenia ludności karaimskiej z Wileńszczyzny napotkała na opór i utrudnienia ze strony władz litewskiej SRR. Pomimo poważnych problemów z wyjazdem, ostatecznie do Polski przyjechało około 300 Karaimów. Językiem ojczystym Karaimów jest język karaimski, należący do grupy językowej tureckiej, jednak zdecydowana większość Karaimów posługiwała się językiem polskim.
Karaimi to naród o niezwykłej kulturze i obyczajach. Przed II wojną światową słynęli z hodowli najlepszych na świecie ogórków.
To wspaniali ludzie zawsze wierni Rzeczypospolitej.
Członków tej grupy religijno-narodowościowej zrzesza Karaimski Związek Religijny w RP i stowarzyszenie społeczno-kulturalne Związek Karaimów Polskich. Powołana w 2003 oficyna wydawnicza „Bitik” zajmuje się wydawaniem publikacji o tematyce karaimskiej. Ważne miejsce zajmuje wśród nich pismo „Awazymyz”, wydawane w obecnej formie od 2004 roku (od 2011 jako kwartalnik) (źródło: Wikipedia ).
Oto jedna z publikacji oficyny wydawniczej „Bitik” bardzo przydatna w podróżach na ziemie przodków:
Dżemil Karikow założył zespół w 2004 roku zespół karaimskiej muzyki tradycyjnej Magam. Zespół popularyzuje tradycyjną muzykę narodów Krymu (Tatarów krymskich, Karaimów, Krymczaków, Romów krymskich). Założyciel jest jednocześnie kompozytorem i autorem wielu współczesnych aranżacji starych utworów.
W 2013 roku oficyna wydawnicza „Bitik” wydała płytę Piosenki karaimskie (Karaj Konuszmasy) w wykonaniu zespołu Magam.
Między innymi sponsorem tej płyty było Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Również Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wydał w 2012 roku książkę poświecona Karaimom.
Niewiele brakowało, aby naród karaimski został całkowicie unicestwiony. W czasie II wojny światowej znalazł się na hitlerowskiej liście narodów przeznaczonych do eksterminacji, ponieważ naziści uznali członków narodu karaimskiego za żydów. Wykreślenie z tej listy nastąpiło dzięki przedwojennym pracom naukowym Michała Reichera, słynnego anatoma i antropologa, profesora zwyczajnego dr nauk biologicznych, który badał i określił pochodzenie tej grupy etnicznej. Dzięki temu Karaimi uniknęli zagłady w hitlerowskim ludobójstwie. Żyd z pochodzenia, Polak z wyboru ocalił tych, którzy zostali posądzeni, że są żydami.
To zaklasyfikowanie Karaimów jako żydów brało się z religii, którą wyznawali – karaimizmu.
Dr Aleksander Dubiński, polski turkolog i orientalista narodowości karaimskiej, w swoim artykule o Karaimach tak opisuje ich religie:
Słowo Karaimi (od hebrajskiego i arabskiego kara = „czytać”, „recytować” Pismo Św.) oznacza zarówno wyznawców religii, jak i narodowość. Podstawę ich wiary stanowi Stary Testament, zwłaszcza Dekalog, przy czym zasadą i obowiązkiem każdego Karaima jest indywidualna, niezależna od żadnych autorytetów interpretacja tych tekstów. Nie może być jednak ona sprzeczna z Biblią, w myśl nakazu: Niczego nie dodacie do tego, co ja wam nakazuję, i niczego z tego nie ujmiecie, przestrzegając przykazań Pana, waszego Boga, które ja wam nakazuję (V Mojż.4:2). Jezus i Muhammad (Mahomet) są uznawani za proroków. Jezus wszak sam powiedział: Nie mniemajcie, że przyszedłem rozwiązać zakon albo proroków; nie przyszedłem rozwiązać, lecz wypełnić (Mat. 5:17). Początki doktryny religijnej Karaimów (zbieżne z zasadami wyznawanymi przez esseńczyków) kształtowały się w okresie przed- i wczesnochrześcijańskim na terenach Bliskiego Wschodu (Mezopotamia). Ostateczna ich krystalizacja oraz nadanie form organizacyjno-prawnych karaimizmowi nastąpiło w VIII w. po Chr. na terenie obecnego Iraku, za panowania kalifa abbasydzkiego, Abu Dżafar al-Mansura. Głównym prawodawcą i organizatorem był Anan syn Dawida z Basry, wokół którego skupili się zwolennicy tendencji antytalmudycznych, odrzucający Talmud jako interpretację zbędną i często sprzeczną z Pismami Starego Testamentu. Był to pogląd zbliżony do stwierdzeń ewangelistów: Przykazania Boże zaniedbujecie, a ludzkiej nauki się trzymacie (Mk 7:8) i …tak to unieważniliście Słowo Boże przez naukę swoją (Mat. 15:6).
Poza Dekalogiem zasady religijne Karaimów zawarte są w 10 artykułach wiary: 1) Wszechmocny Bóg Stwórca (Tenri Jaratuwczu) istnieje odwiecznie. 2) Jedność i potęga Boża nie mogą być przyrównane do żadnej istoty i są niepojęte dla rozumu ludzkiego. 3) Wszystko, co istnieje, od aniołów począwszy a na najniższych istotach skończywszy, zostało stworzone przez Boga. 4) Opatrzność Boża czuwa nad każdą istotą. 5) Bóg natchnął duchem proroczym Mojżesza i przez niego zesłał Prawo. 6) Pięcioksięgu i zawartych w nim Dziesięciorga Przykazań danych na górze Synaj nie można ani zmienić, ani uzupełnić. 7) Prorocy zawsze byli natchnieni duchem Bożym. 8) Bóg wyznaczył każdemu człowiekowi nagrodę i karę podług zasług i przewinień jego. 9) Wskrzeszenie umarłych nastąpi w dniu Sądu Ostatecznego. 10) Bóg wybawi świat przez zesłanie Mesjasza z rodu Dawidowego.
Pierwotnych wyznawców karaimizmu charakteryzowała daleko posunięta prostota i ascetyzm. Na ich obrzędowość i prawodawstwo znaczny wpływ wywarł islam. W wiekach średnich powstało obszerne piśmiennictwo autorów karaimskich w języku arabskim (choć również i w hebrajskim). Do kręgu tej literatury należą dzieła z zakresu teologii, prawodawstwa i filozofii. Wpływ islamu znalazł również odzwierciedlenie w karaimskiej terminologii religijnej wywodzącej się z klasycznego języka arabskiego.
W wiekach IX i X, dzięki działalności karaimskich misjonarzy, ten ruch religijny objął Syrię, Palestynę, Egipt, północną Afrykę, Bizancjum, Persję i państwo chazarskie. Imperium chazarskie, choć krótkotrwałe, obejmowało tereny całej dzisiejszej południowej Rosji. Karaimizm przyjęła część ludności pochodzenia tureckiego osiadła na Półwyspie Krymskim i stepach południoworuskich, na czele z władcą (kaganem) chazarskim o imieniu Bułan. Współcześni Karaimi polscy, litewscy i krymscy wywodzą się z części ludności państwa chazarskiego oraz – po jego upadku w II połowie X wieku – z przybyłych później na te ziemie szczepów kipczacko-połowieckich pochodzenia tureckiego.
Z Krymu pewna liczba ludności karaimskiej przywędrowała na ziemie księstwa halicko-wołyńskiego (XIII – XIV w.), tworząc skupiska w Haliczu, Lwowie i Łucku. Na Litwę Karaimi zostali sprowadzeni z okolic Sołchatu na Krymie pod koniec XIV w. przez wielkiego księcia litewskiego Witolda i utworzyli tu osady (dzymaty) w Trokach, Poniewieżu, Birżach, Poswolu oraz w innych miejscowościach. W Trokach, pełniąc ochronę zamku wielkoksiążęcego, zajmowali część miasta położoną najbliżej tego zamku.
Litewscy Karaimi rządzili się na zasadzie prawa magdeburskiego, które otrzymali na mocy przywileju Kazimierza Jagiellończyka w 1441 r. Do czasów rozbiorów wspólnocie karaimskiej na Litwie i w Polsce przewodził obierany przez nią wójt, który podlegał jurysdykcji wielkiego księcia litewskiego i sądom królewskim.
Karaimi polscy i litewscy otrzymywali w XV i XVI wiekach liczne przywileje od wielkich książąt litewskich i królów polskich, w tym grunty i pola uprawne, które aż do czasów współczesnych nosiły nazwę „pól królewskich”. Za panowania Jana III Sobieskiego w dobrach królewskich, w miejscowości Kukizow k. Lwowa, powstało kolejne skupisko karaimskie.
W 1837 r. na Krymie, a w 1857 r. w Trokach dekretem carskim ustanowiono Karaimski Zarząd Duchowny oraz urząd hachana, który odtąd był duchowym i świeckim zwierzchnikiem całej społeczności karaimskiej. Przed I wojną światową godność tę piastował Romuald Kobecki, ostatni wykładowca literatury polskiej w liceum w Nowogródku (do chwili zamknięcia tej szkoły przez władze carskie). Trzeba tu dodać, że wszyscy duchowni karaimscy są obieralni i pełnią rolę przewodzących w zbiorowych modlitwach, odprawianych w kienesach (z arab. kanisa – kościół). Na liturgię składają się Psalmy i fragmenty innych ksiąg biblijnych, a także osnute na ich kanwie hymny i pieśni religijne różnych autorów.
Język karaimski, którym Karaimi polscy, litewscy i krymscy posługują się w życiu codziennym oraz częściowo w liturgii, należy do języków grupy tureckiej. Pierwszych przekładów Biblii Starego Testamentu z języka hebrajskiego dokonano prawdopodobnie już w XI stuleciu. Zachowane do naszych czasów tłumaczenia w odpisach rękopiśmiennych pochodzą przeważnie już z XVIII i XIX w. Przekład Biblii drukiem ukazał się dopiero w 1841 r. w Eupatorii na Krymie.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległego bytu państwowego w 1918 r. większość skupisk karaimskich z terenów dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów znalazła się w granicach państwa polskiego. W 1927 r. ogłoszona została w Polsce autokefalia (niezależność) wyznania karaimskiego. W 1928 r. urząd hachana z siedzibą w Trokach został objęty przez uczonego orientalistę, prof. Hadzi Seraja Szapszała (1873-1961). Jako ciekawostkę podajmy, że prof. Szapszał był w pierwszych latach naszego wieku wychowawcą następcy tronu perskiego.
Przed II wojną światową sytuację prawną Karaimów w Polsce regulowała ustawa sejmowa o stosunku państwa do Karaimskiego Związku Religijnego, uchwalona w 1936 r. W okresie międzywojennym ukazywało się czasopismo w języku karaimskim „Karaj Awazy” („Głos Karaima”), a ponadto – wydawane po polsku, ale z licznymi wstawkami w języku karaimskim – czasopismo „Myśl Karaimska”.
Po 1945 r. repatriacja Karaimów (tak zresztą, jak i Tatarów) z dawnych polskich Kresów, a teraz już terenów ZSRR, oficjalnie nie obejmowała: automatycznie nadano im obywatelstwo radzieckie. Mimo to, kilkadziesiąt rodzin zdołało się przedostać do Polski. Pewną furtkę stanowiła możliwość ochotniczego zgłaszania się mężczyzn do Wojska Polskiego (armii gen. Berlinga). Łatwiej było wydostać się z Wołynia i Małopolski Wschodniej, natomiast bardzo rygorystycznie stawiały sprawę władze Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W związku z tym większość Karaimów, zwłaszcza kobiety i dzieci, pozostała za wschodnią granicą. Pozostały tam też wszystkie świątynie. Jedynym pomnikiem poświadczającym historyczną obecność polskich Karaimów jest ich stary cmentarz w Warszawie.
Obecnie niewielkie skupiska Karaimów w Polsce znajdują się w Warszawie i okolicy, na Wybrzeżu i Dolnym Śląsku. Na mocy zatwierdzonego w 1974 r. Wewnętrznego statutu, opartego na przedwojennej ustawie z 1936 r., władzę zwierzchnią sprawuje zarząd Karaimskiego Związku Religijnego w RP, na czele z przewodniczącym. Liczniejsze, doroczne zgromadzenia członków społeczności karaimskiej odbywają się na warszawskim cmentarzu z okazji postu i modlitw w intencji ofiar dżumy, która w 1710 r. zdziesiątkowała społeczność karaimską na Litwie. Co kilka lat zwoływane są zjazdy polskich Karaimów. Uczestniczą w nich również przybysze z zagranicy, głównie z Litwy.
W 1989 r. Karaimi zamieszkali na Litwie zorganizowali spotkanie, w którym wzięli udział przedstawiciele Karaimów polskich, krymskich (jest to największa w tej chwili społeczność karaimska) i, oczywiście, litewskich. Celem tego spotkania było wzajemne poznanie się, odnowienie więzi rodzinnych i osobistych przyjaźni oraz uświadomienie wielu współrodakom, że znów zaistniała możliwość artykułowania swojej narodowo-wyznaniowej tożsamości. Wszystkie te cele spotkanie spełniło. Omówiono na nim aktualną sytuację społeczności karaimskich, w części naukowej wygłoszono kilka referatów na temat języka i obyczajowości, a w części artystycznej zaprezentowano sztukę sceniczną w języku karaimskim, deklamowano wiersze i śpiewano narodowe pieśni. Owocem tego spotkania było powstanie Stowarzyszenia Kulturalnego na Krymie i w Moskwie oraz zorganizowanie kursów językowych w Trokach i Wilnie.
Religia karaimska nie jest religią misyjną, więc stan liczebny jej wyznawców w Polsce stale się zmniejsza. Obecnie w naszym kraju żyje ok. 200 Karaimów. Zachowane do czasów współczesnych tradycje religijne i narodowe, mimo małej liczby wyznawców i ich rozproszenia po całym kraju, są wciąż podtrzymywane. O tym, w jakiej mierze będą dalej kontynuowane, zadecyduje stosunek współczesnej, republikańskiej Polski do Karaimów. Czy będzie równie przychylny, jak Polski królewskiej?
W Internecie założono też stronę pod znamiennym tytułem Znikający Bracia opisującą społeczność Karaimów, staroobrzędowców i Tatarów. Pokazywana jest historia i dzień dzisiejszy, prezentowane są osoby i rodziny. Stronę prowadzi Fundacja Dobre Wieści.
Karaimi to grupa etniczno-religijna obecnie nielicznie zamieszkująca tereny Polski. Karaimi mają korzenie tureckie, a do Polski trafili poprzez Krym. Stamtąd do ówczesnej stolicy Litwy – Trok, sprowadził ich Wielki Książę Litewski Witold. Na mocy unii polsko-litewskiej stali się poddanymi królów Polski. Dzięki przywilejom Kazimierza Jagiellończyka z 1441 r. Karaimi, jako jedyna niechrześcijańska grupa, mogli cieszyć się odrębnym samorządem. Swoją odrębność zachowali w czasach zaborów rosyjskich i po odzyskaniu przez Polskę niepodległości utworzyli Karaimski Związek Religijny. Większość Karaimów mieszkała wówczas w Wilnie oraz jego okolicach i po za kończeniu II wojny światowej tylko nieliczni zostali przesiedleni na tereny odzyskane. Według spisu powszechnego z 2011 r. w Polsce żyje ok. 350 Karaimów – najwięcej we Wrocławiu, Warszawie i na Wybrzeżu. Pod względem religijnym stanowią osobną grupę, choć ich wierzenia wywodzą się z judaizmu. Podstawą ich wiary jest Dekalog, a świętymi księgami jedynie Pięcioksiąg i 19 Ksiąg Proroków. Karaimi uważają, że te święte księgi nie mogą być w żaden sposób uzupełniane, stąd nie uznają żadnych interpretacji, a każdy wierny jest zobowiązany do samodzielnego poznawania Pięcioksięgu w języku oryginalnym. Obecnie w Polsce nie ma żadnej karaimskiej świątyni, jedynym zabytkiem materialnym jest karaimski cmentarz założony w 1890 roku, położony na warszawskiej Woli przy ulicy Redutowej 34.
Warto zaglądać na stronę Karaimów i śledzić bieżące wydarzenia, czytać legendy karaimskie czy podziwiać dokonania artystyczne twórców i zespołów.
Tu możesz posłuchać wypowiedzi Anny Akbike Sulimowicz (turkolog)
Karaimi – małżeństwa mieszane,
Karaimi – grupa etniczna i religijna,
Na zdjęciach w galerii m.in.
- historyczne zdjęcia przedstawiają w kolejności: Prezydent Ignacy Mościcki z wizytą u Karaimów w Łucku w 1929 roku, Hadży Seraja Chan Szapszał, Wizyta hachana karaimów Seraji Szapszała w Łucku w 1932 roku, Hadżi Seraja Chan Szapszał 1915-39 rok, Obchody rocznicy odsieczy wiedeńskiej w Stanisławowie we wrześniu 1933 roku – delegacja Karaimów, Szymon Firkowicz – karaimski duchowny, hazzan w trockiej kienesie, 1920-28 rok.
- pozostałe zdjęcia pochodzą z Trok na Litwie i przedstawiają karaimską kienesę, restauracje karaimskie, charakterystyczne dania (kybyn – pieróg z ciasta drożdżowego oraz ajaklyk – pieróg z ciasta francuskiego z różnymi farszami), domy karaimskie.
Ostatnie komentarze