Legionista Stefan Orłowski

Ppłk. dyplomowany Stefan Orłowski, żołnierz Legionów od 6 sierpnia 1914 roku

(1887 Sulbiny Górne-1969 Warszawa)

W Warszawie, dnia 7 marca 1938 roku   Stefan Orłowski spisał swój życiorys.

 

Pierwsza i ostatnia strona życiorysu napisanego przez Stefana Orłowskiego

Życiorys

Urodziłem się w powiecie garwolińskim w roku 1887 w Sulbinach Górnych będących majątkiem rodziców.

W roku 1900 oddany zostałem do szkoły realnej w Kaliszu.

W styczniu 1904 r. samorzutnie zorganizowałem w szkole tajną organizację , której celem było „uświadamianie ludu i przygotowywanie się do walki zbrojnej”. Organizacja ta skupiła około 90 uczniów od klasy czwartej do siódmej włącznie. Jednym z jej członków był obecny minister komunikacji płk. dypl. J. Ulrych[1]. We wrześniu zostałem przyjęty do tajnej organizacji samokształceniowej w Kaliszu. W październiku tegoż roku zostałem wydalony ze szkoły za rozdawanie nielegalnej literatury wśród uczniów. Literaturę tę sprowadzałem z Krakowa. W styczniu 1905 roku wskutek podjętych starań zostałem ponownie przyjęty do szkoły, w lutym tegoż roku powtórnie wydalony za udział w strajku szkolnym. W listopadzie 1905 (lub 6) roku wstąpiłem do 5 klasy świeżo otwartej Polskiej Szkoły Handlowej. Od lutego do listopada 1905 roku byłem w Warszawie gdzie brałem udział w pracach młodzieży im. Kilińskiego a następnie wstąpiłem do organizującego się wówczas Narodowego Związku Robotniczego, (N.Z.R.). W grudniu 1905 roku przystąpiłem do organizowania w Kaliszu N.Z.R. pracując pod pseudonimem Socha. Jednocześnie pracowałem w tajnej organizacji uczniowskiej „P.E.T.” potem „Z.E.T”. W marcu 1906 roku miałem przez centralę w Warszawie uznane oddziały N.Z.R. we wszystkich fabrykach w Kaliszu, a ponadto w Zbiersku, Opatówku, Turku, Pyzdrach i Słupcy. Ogólnie miałem zorganizowanych około 6 tys. robotników. W kwietniu tegoż roku wciągnąłem do tej pracy wyżej wymienionego płk. J. Ulrycha, który od września został przewodniczącym zarządu N.Z. R. w Kaliszu. W czerwcu 1906 roku przystąpiłem do organizowania w gminach „Organizacji Wiejskiej”. Jesienią  tegoż roku miałem zorganizowane oddziały w powiecie kaliskim w gminach Chocz, Szymanowice, Brudzew, Pawłówek, Zagórów i Grójec.

W listopadzie zorganizowałem w miasteczku Chocz pierwszą manifestację w której brało udział około 3-ch tysięcy ludzi pomimo sprowadzonych z Kalisza oddziałów wojska.

Następnie przeprowadziłem strajk dzieci szkolnych we wszystkich zorganizowanych gminach powiatu, a potem w szeregu innych oraz uchwały gminne domagające się nauki w szkołach wiejskich w języku polskim.

W grudniu 1906 r. rozpocząłem akcje organizowania spółdzielni rolniczych.

Już w lutym 1907 r. we wszystkich zorganizowanych gminach były sklepy spółdzielcze i kółka rolnicze.

W kwietniu 1907 r. zacząłem wydawać w Kaliszu pismo „Dźwignia” drukowane w Warszawie. Za artykuł wstępny, w którym  nawoływałem do walki zbrojnej o niepodległość Polski – N.D. z która N.Z.R. był w związku domagała się oddania mnie pod sąd partyjny.

W czerwcu 1907 r. razem z Czesławem Jankowskim, Gustawem Simonem i innymi należałem do grupy przygotowującej oderwanie się N.Z.R. od N.D. co nastąpiło później, już po moim wyjeździe z kraju.

We wrześniu 1907 r. wskutek zdekonspirowania mnie przez jednego z aresztowanych członków N.Z.R. zmuszony byłem wyjechać do Krakowa. W Krakowie wstąpiłem jako słuchacz nadzwyczajny na wydział filozoficzny, a jednocześnie przygotowywałem się do egzaminu maturalnego. W roku 1909 zdałem maturę z 8 klas gimnazjalnych i wstąpiłem na wydział medyczny, na którym byłem do 6 VIII 1914 roku t. j. do czasu wstąpienia do Legionów. W Krakowie należałem do grupy młodzieży narodowej skupiającej się w „Zjednoczeniu”, z której wkrótce wystąpiłem należąc do twórców nowej organizacji niepodległościowej młodzieży t. zw. „Zarzewiackiej”[2]. Jednocześnie pracowałem w Skautingu będąc jednym z trzech pierwszych instruktorów tej organizacji na terenie Krakowa. Pracowałem również w Towarzystwie Szkoły Ludowej. Poza tym byłem czynnym członkiem – założycielem  organizacji wojskowej „Armia Polska” i brałem czynny udział w organizowaniu od roku 1909 tajnych oddziałów ćwiczebnych Drużyn Strzeleckich w Krakowie. W Drużynach Strzeleckich pracowałem aż do wyruszenia na front t. j. do 6 sierpnia 1914 roku. W roku 1910 ukończyłem w Drużynach Strzeleckich Szkołę Podchorążych[3]. W lipcu 1914 roku przy przewożeniu rozkazów tajnych do organizacji w Warszawie zostałem aresztowany i osadzony w więzieniu w Będzinie.  Dnia 2 sierpnia tegoż roku udało mi się uwolnić z więzienia i w dniu 4 sierpnia powróciłem do Krakowa. Od dnia 6 sierpnia 1914 roku do dnia 31 sierpnia 1933 roku bez przerwy byłem w wojsku.

 

Przebieg mej służby wojskowej w wojskowej karcie ewidencyjnej odnotowany jest następujący:

Od 6 VIII 1914 r.      Jako szeregowiec w I Pułku Ułanów Legionów Polskich brał udział w bitwach pod Kielcami, Chmielnikiem, Mniewem, Wiślicą, Staszowem, Szczytnikami, Czarkową, Opatowem, Nowym Korczynem, Wodzisławicami, Uliną, Jordanowem, Tymbarkiem, Białem, Marcinkowicami, Dąbrówką, Nowym Sączem i Łowczówkiem,  

Dnia 20 XII 1914 r.   Mianowany za bitwę pod Nowym Sączem – starszym ułanem,

Dnia 6 I 1915 r.          Mianowany za bitwę pod Łowczówkiem – kapralem,

Dnia 8 I 1915 r.          Wyjazd na ochotnika na tyły armii rosyjskiej z misją specjalną (z wyprawy tej wróciłem 20 II 1915 roku),

Od 20 II 1915 do 20 V 1915 roku), w walkach pozycyjnych nad Nidą,

Dnia 17 IV 1915 r.     mianowany plutonowym,

Od 20 V 1915 r. do 23 VI  brał udział w walkach pod Kozinkiem, Beradziem, Przepiórowem i w całej kampanii w Sandomierskim,

Dnia 23 VI 1915 r.     za odznaczenie się w walkach mianowany wachmistrzem. Tegoż dnia ciężko ranny pod Wojciechowicami w Sandomierskiem,

Od 1 VII 1915 r. do 26 XI 1915 r. w szpitalu w Krakowie,

W październiku 1915 r. ponowne złamanie rannej nogi i w szpitalu w Nowym Sączu do 6 V 1916 r.     – poczem na urlopie zdrowotnym do dnia 23 VI 1916 r.

Zdjęcie wykonane w 1916 roku w czasie urlopu po długotrwałym leczeniu w szpitalu. Na zdjęciu mama Stefana Orłowskiego Michalina z d. Zaleska i jego dwie siostry Janina i Romana.

Od 23 VI 1916 do 3 X 1916 r. w walkach na froncie wołyńskim i litewskim,

Dnia 1 X 1916 r.         mianowany chorążym i dowódcą plutonu,

Od 3 X 1916 do 20 VII 1917 r. wraz z Pułkiem w Ostrołęce,

17 maja 1917 roku     Stefan Orłowski brał udział w tajnym zjeździe w Ostrołęce (zdjęcie i jego opis w dziale Stefan Orłowski – dodatkowe informacje).

 

Od redakcji:
9 i 11 lipca 1917 roku nastąpił tzw. Kryzys przysięgowy związany z odmową złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec przez żołnierzy Legionów Polskich (głównie I i III Brygady). Legioniści, którzy odmówili złożenia przysięgi, zostali internowani w obozach: żołnierze w Szczypiornie, zaś oficerowie w Beniaminowie.

W 1936 roku jeden z byłych legionistów Władysław Kęsik spisał wspomnienia z obozu internowania. Zamieścił też zdjęcie, na którym centralnie stoi Stefan Orłowski.

 

Od 1 VIII 1917 r. do 6 X 1918 r. na kursie Wyszkolenia Kawalerii w Mińsku Mazowieckim jako dowódca plutonu,

Dnia 20 XII 1917 r.    mianowany podporucznikiem,

Od 6 X 1918 r. do 2 I 1919 r. w garnizonie w Warszawie,

Zdjęcie ofiarowane siostrze Janinie 6 października 1918 roku

 

Od 2 I 1919 do 6 V 1919 r. w 30 Pułku Piechoty[4] w Skierniewicach jako adiutant I batalionu,

Od 26 V 1919 r. do 20 IX 1920 r. na froncie w 30 Pułku Piechoty (początkowo jako adiutant batalionu, a od dnia 1 VIII 1919 r. jako dowódca oddziału konnych wywiadowców,

Dnia 23 VI 1919 r. ranny w walce pod Dunajowem (pomimo rany pozostał w oddziale),

Od 20 IX 1920 r. do 21 I 19121 r. przydzielony do szwadronu zapasowego 13 Pułku Ułanów Wileńskich jako dowódca oddziału sztabowego,

Od 21 I 1921 r. do 22 IV 19121 r.    oficer szwadronu,

Od 22 IV 19121 r. 1 X 1923 r. w M.S.Wojsk. i w Sztabie Głównym w Warszawie,

Dnia 1 IV 1922 r.       mianowany rotmistrzem,

Od 1 X 1923 r. do 1 X 1925 r.          słuchacz Wyższej Szkoły Wojennej,

Od 1 X 1925 r. do 1 IV 1927 r. w Sztabie Dowództwa Okręgu Korpusu w Toruniu,

Od 1IV 1927 r. do 1 X 1928 r. w M. S. Wojsk[5]. W Warszawie,

Od 1 X 1928 r. do 1 IV 1931 r. w 9 Pułku Strzelców Konnych[6] jako dowódca szwadronu a następnie dywizjonu,

Dnia 1 II 1930 r.         mianowany majorem,

Od dnia 1 IV 1931 do 31 VIII 1933 r. w Dowództwie Okręgu Korpusu w Grodnie jako szef Wydziału Mobilizacyjnego,

Odznaczony zostałem: Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Medalem „Polska swemu obrońcy” za wojnę 1918-1921, Honorową Odznaką Komandorską PW (Przysposobienia Wojskowego).

 Jestem żonaty. Mam dwoje dzieci. Prócz tego na całkowitym utrzymaniu mam starszego brata z rodziną. Razem utrzymuję 6 osób.

Z dniem 1 IX 1933 roku t. j. po wyjściu z wojska objąłem w Białymstoku stanowisko Inspektora Okręgowego O.P.L.G.(Obrona Przeciwlotnicza i Gazowa) Na stanowisku tym pozostawałem do dnia 30 XI 1936 roku.

W okresie od 1 IV 1934 r. do 1 IX 1936 r. pełniłem bezinteresownie funkcję komendanta Okręgu Związku Rezerwistów Nr 3 w Białymstoku, niezależnie od mojej pracy zarobkowej.

Opinie o pracy mojej na stanowisku inspektora O.P.L.G. wydać mogą:

1/ Dyrektor Departamentu Wydziału Administracji M.S Wewn[7]. p. Stanisław Michałowski.

2/  radca M.S. Wewn. w Wydziale Wojskowym, p. Witold Andrzejkowicz.

3/ prokurator Sądu Okręgowego w Białymstoku dr Olgierd Stetkiewicz.

4/ Radca Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku p. Bronisław Szczotkowski.

W załączeniu przedkładam odpis wyciągu ewidencyjnego wydanego przez Archiwum Wojskowe.

Warszawa, dnia 7 marca 1938 roku                                      Podpis Stefan Orłowski

Wykaz legionistów Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku

Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku[8] prowadzi wykaz legionistów. Zbiory te składają się z części naukowej  (zweryfikowani w dokumentach legioniści) oraz materiały zgłaszane przez internautów. W części zweryfikowanej znajduje się biogram Stefana Orłowskiego. Cytujemy poniżej:

Nazwisko	Orłowski
Imię / Imiona	Stefan
Pseudonim	„Hołowczyc”
Data urodzenia	1 – IV – 1887
Miejsce urodzenia (przynależy)	Sulbiny Górne pow. Garwolin
Stopień wojskowy / nr karty / nr legitymacji	ułan 16236
Przydział	1.p.uł.LP
Imię matki
Imię ojca
Zawód	medyk
Stan
Wyznanie	rzymsko-katolickie
Sygnatura	CAW 1.p.uł.LP; Spis ewidencyjny byłych żołnierzy 1 Pułku Ułanów Polskich Beliny im. Józefa Piłsudskiego, „Beliniak”, nr 12, Londyn 2 VIII 1962; Lista Starszeństwa Oficerów Legionów Polskich, Warszawa 1917; J. Smoleński, 1 Pułk Ułanów Beliny im. Józefa Piłsudskiego, „Beliniak”, Londyn, nr 8-9 (1958), nr 9 (1959), nr 11 (1960); P. Hubiak, Belina z jego ułani. Kraków 2003; W.K.Cygan, Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik Biograficzny, t.III, L-O.
Przebieg służby	Przed I wojną światową należał do Polskiego Związku Wojskowego w Krakowie, od 1910 roku do tajnej Armii Polskiej, a politycznie do Legii Niepodległości. W Legionach Polskich obecny od 1914 roku. Przydzielony najpierw w II baonie, a następnie w oddziale jazdy W.Beliny-Prażmowskiego. 1 XI 1916 mianowany chor.kaw. Od XI 1918 w WP, przydzielony do 13.p.uł w stopniu ppor. Po wojnie zweryfikowany jako rtm kaw. ze starszeństwem z 1 VI 1919 roku i przeniesiony do Głównego Urzędu Opieki nad Grobami Wojskowymi. W grudniu 1922 roku odkomenderowany do O.IV Sztabu Generalnego, a w 1923 do Biura Ścisłej Rady Wojennej. Po ukończeniu WSWoj (1923-1925), przydzielony został do sztabu DOK VIII w Toruniu. Stamtąd przeszedł do Departamentu I MSWojsk. (1926-1927). 1 I 1930 mianowany mjr dypl. 31 VIII 1933 przeszedł w stan spoczynku. Podczas okupacji czynny w konspiracji ZWZ-AK, awansowany na ppłk dypl. Zmarł 30 V 1969 w Warszawie.

Stefan Orłowski – w wykazie Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku

 

Stefan Orłowski – dodatkowe informacje

• Stefan Orłowski jest autorem opracowania: „Zarys historji wojennej 9-tego Pułku Strzelców Konnych” napisanego i wydanego z polecenia Wojskowego Biura Historycznego, Warszawa, 1934 rok.
•  17 maja 1917 roku     Stefan Orłowski brał udział w tajnym zjeździe w Ostrołęce.

W pracy Janusza Gołoty „Tajny zjazd oficerów legionowych w Ostrołęce w 1917 roku” Opr. 1989 rok, Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego 3,26-32 jest zdjęcie Stefana Orłowskiego z tego zjazdu wraz z innymi jego uczestnikami wymienionymi w aneksie do tekstu.

 Opis zdjęcia z Ostrołęki

Stoją od lewej:
    Niemendowski Romuald,
    Orłowski Stefan,
    Kazimierz Stamirowski,
    Tadeusz Śmigielski,
    Grzmot Skotnicki Stanisław,
    Żuławski Janusz,
    Grzybowski Gustaw,
    Konstanty Dzieduszycki,
    Jan Mora-Mieszkowski,
    Zbigniew Wincenty Brochwicz-Lewiński

Siedzą od lewej:
    Wieniawa Długoszowski Bolesław,
    Zaruski Mariusz,
    von Strehoft,
    Władysław Zygmunt Belina-Prażmowski,
    Janusz Julian Głuchowski,
    Ludwik Tadeusz Schweizer,
    dr Ksawery Maszadro,
    dr Kazimierz Zagrodzki

Na zdjęciu z Ostrołęki Stefan Orłowski stoi drugi od lewej. Legioniści na zdjęciu noszą czako ułańskie – nakrycia głowy jak prezentowane powyżej czako Stefana Orłowskiego.

 

Stefan Orłowski – rodzina

Stefan Orłowski urodzony 1 kwietnia 1887 roku w Sulbinach Górnych[9], pow. Garwolin, ochrzczony w Garwolinie.

Ojciec: Edward Orłowski

Matka: Michalina z Zaleskich

Rodzeństwo: Ludomir, Janina Puczkowska (zm.01.07.1940 r.), Romana Wyszomirska (żadne z nich nie zostawiło potomków).

Rodzice – Edward i Michalina przenieśli się z majątku Sulbiny Górne do województwa kaliskiego, do miejscowości Olesiec. Stefan Orłowski uczęszczał do szkoły realnej w Kaliszu.

pozostałości dworu w Sulbinach Górnych, pow. Garwolin, gdzie urodził się Stefan Orłowski

dawny dom Janiny Puczkowskiej (siostry Stefana Orłowskiego) w Ożarowie Mazowieckim

dom rodziny Orłowskich w Ożarowie Mazowieckim od 1936 roku

Stefan Orłowski ożenił się w 1925 roku. Przyszłą żonę Marię Wędrowską (córka Wacława i Marii z d. Nowakowskiej, 1902-1993)), malarkę, młodszą od niego o 15 lat  poznał w Warszawie na Polnej 46, w mieszkaniu jej rodziców.

Stefan Orłowski z żoną Marią z d. Wędrowską

W 1926 roku urodziła im się córka Krystyna Ewa Maria Romana a w 1930 druga córka Anna Teresa.

 

Maria Orłowska  z d. Wędrowska, żona Stefana Orłowskiego z córkami: Krystyną Ewą i Anną Teresą.

 

Krystyna Ewa Maria Romana ukończyła mikrobiologię na UW i rozpoczęła pracę w Instytucie Leków, Wytwórnia Surowic i Szczepionek przy ulicy Chełmskiej. Wyszła za mąż za Pando Szapkarowa (pierwotnie Papachristou). Ma syna Marka Orłowskiego (właściwie Marko Szapkarow–Orłowski), urodzonego w 1958 roku w Warszawie. Jest on absolwentem ASP w macedońskim Skopje. Jego zamiłowanie do historii średniowiecznej i zabytkowej broni zaowocowało książkowym debiutem – sagą Samotny krzyżowiec.

Anna Teresa Orłowska – Rubach w sierpniu 1949 roku, w maturalnej klasie została zaprzysiężona w organizacji „Wolność i Niezawisłość” wraz z 5 kolegami, w tym ze swoim narzeczonym Włodzimierzem Zygmuntem Rubachem. Już w październiku 1949 roku wszyscy zostali aresztowani, poddani prześladowaniom w kilkumiesięcznym śledztwie i skazani wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie. Więzienie w Fordonie opuściła pod koniec 1953 roku. W 1993 roku wyszła za mąż za Włodzimierza Rubacha. Odznaczona Krzyżem WiN.

Stefan Orłowski z rodziną w 1936 roku zamieszkali w kupionym w Ożarowie Mazowieckim domu z pięknym ogrodem.

We wspomnieniach Anny Teresy dzieciństwo jej i Krystyny jest radosne. Zapamiętała, że ojciec bardzo lubił bawić się z córkami, gotował nieźle, piekł i robił różne nalewki lubił śpiewać.

Stefan Orłowski kolekcjonował broń białą. Miał spory zbiór szabel tureckich. Na zachowanym zdjęciu z 21 stycznia 1935 roku z Białegostoku można zobaczyć ekspozycje zbioru na ścianie. W chwili wybuchu II wojny światowej rodzina przeniosła się do Warszawy. Pod koniec września powrócono do Ożarowa Mazowieckiego, gdzie zastano splądrowany i zniszczony dom. Przepadła też kolekcja broni, która została zakopana w skrzyni w ogrodzie. 

Na emeryturę przeszedł od 1 września 1933 roku w stopniu majora dyplomowanego. Gdy Niemcy napadły 1 września 1939 roku na Polskę, zgłosił się na ochotnika do obrony Warszawy. Podczas okupacji działał w konspiracji w strukturach NSZ (Narodowe Siły Zbrojne) jako szef wywiadu komunikacyjnego w II oddziale KG (Komendy Głównej)[10]. Otrzymał awans na ppłk dypl. Używał pseudonimu „Sulima”. Został odznaczony Krzyżem Walecznych.

Zmarł w Warszawie. Jest pochowany na cmentarzu w Ożarowie Mazowieckim.

Zachowane dokumenty dotyczące Stefana Orłowskiego

Pierwsza strona karty ewidencyjnej, z uzupełnieniami.

Podanie do Ministerstwa Spraw Wojskowych V Sztabu z dnia 4 sierpnia 1921 roku o przydział wojskowy.

Przebieg służby wojskowej

Przebieg służby wojskowej

Przebieg służby wojskowej

 Nadanie prawa majorowi Stefanowi Orłowskiemu noszenia odznaki 9 Pułku Strzelców Konnych, rozkaz z 18 października 1930 roku

okładka legitymacji odznaki 9 Pułku Strzelców Konnych w Grajewie, 1930 rok

Zaproszenie na 10 lat 9 Pułku Strzelców Konnych w Grajewie, 1931 rok, str. 1

Zaproszenie na 10 lat 9 Pułku Strzelców Konnych w Grajewie, 1931 rok, str. 2, program uroczystości

 

 

Odznaka wojskowa

 

 Stefan Orłowski w mundurze z dystynkcjami rotmistrza

Stefan Orłowski w mundurze z dystynkcjami majora

Stefan Orłowski w mundurze z dystynkcjami majora namalowany przez żonę Marię Orłowską z d. Wędrowską

 Stefan Orłowski i jego rodzina są częścią wpisu Rodzina Nowakowskich.

 

---

[1] Juliusz Ulrych (ur. 9 kwietnia 1888 w Kaliszu, zm. 31 października 1959 w Londynie) – polski polityk, członek Polskiej Organizacji Wojskowej, piłsudczyk, pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego, minister komunikacji (1935–1939). https://pl.wikipedia.org/wiki/Juliusz_Ulrych

[2] Organizacja Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”,

[3] Polskie szkolnictwo wojskowe w latach 1908–1939,

[4] 30 Pułk Strzelców Kaniowskich (30 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP,

[5] Ministerstwo Spraw Wojskowych II RP

[6] 9 Pułk Strzelców Konnych im. gen. Kazimierza Pułaskiego (9 psk) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP i odtworzony oddział pieszy Armii Krajowej. Obecnie Towarzystwo Przyjaciół 9 Pułku Strzelców Konnych w Grajewie

[7] Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (1918-1939) II RP

[8] muzeum biograficzne w Sulejówku. Założone w 2008 przez Fundację Rodziny Józefa Piłsudskiego i Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. 10 listopada 2008 r., w dworku Milusin, dawnym domu Marszałka w Sulejówku, umowę w sprawie utworzenia Muzeum podpisali: z ramienia Fundacji Rodziny Józefa Piłsudskiego Jadwiga Jaraczewska, córka Marszałka, oraz minister kultury i dziedzictwa narodowego, Bogdan Zdrojewski. W skład części historycznej wchodzą: dworek Milusin (proj. Kazimierz Skórewicz) – dom rodziny Piłsudskich, zakupiony ze składek żołnierzy polskich dla Marszałka, Drewniak – pierwszy dom Piłsudskich w Sulejówku, zakupiony w 1921 przez Aleksandrę Piłsudską, Willa Bzów, a także otaczające je tereny zielone. W 2018 r. w sąsiedztwie dworku Milusin powstanie nowoczesny budynek muzealno-edukacyjny, łączący w sobie funkcje wystawiennicze, edukacyjne i animacyjne. Częścią muzeum będzie także dawny ogród.

[9] Dwory i pałace Mazowsza – dwór Sulbiny

[10] http://www.dws-xip.pl/PW/formacje/pw2053.html http://www.onr.czyz.org/topic-0-aktualna-11-galeria.html