Lekarze Księstwa Warszawskiego

Początek XIX wieku – trwa wojna Francji pod rządami Napoleona z państwami, które dokonały rozbioru Rzeczpospolitej. Po zwycięstwie Napoleona pod Jeną i Auerstedt zostaje zawarty pokój w Tylży dnia 7 lipca 1807 roku. Jednym z jego warunków jest powstanie Księstwa Warszawskiego z Fryderykiem Augustem królem Saksonii jako władcą.

W drugiej połowie 1806 roku powstają formacje wojskowe, z których utworzona zostanie armia Księstwa Warszawskiego. Na terenie Warszawy od roku 1796 Fizykiem miasta jest August Ferdynand Wolff, według ówczesnych określeń stanowisko to odpowiadało naczelnemu lekarzowi miasta. Był on lekarzem, który skończył nauki w Berlinie i Getyndze i miał doświadczenie w praktyce lekarskiej.

W 1807 roku powołany został do tworzenia struktur opieki medycznej w wojsku inny lekarz polski – był nim doświadczony Hiacynt August Dziarkowski. Jedną z jego propozycji było utworzenie w Księstwie Szkoły Lekarskiej. Propozycja ta została poparta nie tylko przez doktora Wolffa ale również przez innych lekarzy tj. Franciszka Brandta, Józefa Czekierskiego oraz znanego w Warszawie farmaceutę i właściciela apteki, Józefa Celińskiego.

W 18o9 roku powstaje w Warszawie Szkoła Lekarska, która z czasem stanie się Warszawskim Uniwersytetem Medycznym. Założyciele Szkoły nie tylko poparli jej powstanie ale również prowadzili w niej zajęcia dla słuchaczy. Za prowadzone zajęcia wykładowcy nie pobierali żadnego wynagrodzenia.

Spośród wymienionych najstarszym i najbardziej doświadczonym był Hiacynt Dziarkowski (18 sierpnia 1754 – 8 marca 1828). Po ukończeniu nauki osiadł on w ziemi płockiej i tam prowadził praktykę lekarską. Dziarkowski był jednym z pierwszych lekarzy którzy zaangażowali się w propagowanie i aplikowanie szczepień przeciwko ospie. Szczepienia przeprowadzano wirusem ospy krowiej zwanym również krowianką. Wykładowcy Szkoły Lekarskiej byli również założycielami powołanego w 1816 roku Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Hiacynt (dzisiejszy Jacek) Dziarkowski był dziekanem wydziału lekarskiego.

Jacek Dziarkowski

12 lutego 1812 roku umiera w Warszawie Hugo Kołłątaj. W ostatniej woli zapisał aby być pochowanym w kościele akademickim św. Anny w Krakowie, lub w akademickim kościele w Krzemieńcu. Wykonawcy testamentu zdecydowali, że z uwagi na niemożliwość wykonania takiego pochówku ciała zmarłego, to chociaż jego serce znajdzie się w jednym z tych miejsc. Serce zmarłego pobrał Hipolit Dziarkowski student medycyny, syn profesora Hipolita Dziarkowskiego. Umieścił je w słoju i zalał prawdopodobnie alkoholem, który z czasem wyparował, następnie słój umieścił w metalowej puszce a rektor Szkoły Organistów Krajowych w Warszawie Izydor Cybulski opatrzył ją odpowiednim napisem i całość zamknięto w drewnianej skrzynce. Zabezpieczone serce zostało przekazane Janowi Kołłątajowi, bratu zmarłego, zamieszkałemu w Wiszniowej. Serce Hugona Kołłątaj do dziś znajduje się w kościele Przemienienia Pańskiego i Świętego Ducha w Wiszniowej k. Staszowa.

Drugim z lekarzy był Ferdynand August Wolff (30 maja 1768 – 6 kwietnia 1846), który był synem Abrahama Emanuela również doktora medycyny sprowadzonego do Leszna z Pragi czeskiej przez księcia Augusta Sułkowskiego. Był on naczelnym medykiem wojsk za panowania Augusta III Sasa.

Młody August po ukończeniu szkół w Lesznie i w Berlinie rozpoczął naukę w Królewcu jako student prawa. Stwierdził, że poziom nauki nie odpowiada jego zainteresowaniom i powrócił do Berlina gdzie z zapałem podjął naukę medycyny na tamtejszym uniwersytecie. Kontynuował ją w Getyndze gdzie w 1790 roku otrzymał stopień doktora.

Ferdynand Wolff jest wśród założycieli Szkoły Lekarskiej, w której ma zajęcia z terapii oraz kliniki. Jest inicjatorem w 1822 roku powstania Towarzystwa Lekarskiego i zostaje jego pierwszym prezesem. Jest również członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W nagrodę za zasługi został obdarzony dziedzicznym szlachectwem oraz orderem św. Stanisława 2 klasy. W 1830 roku wycofuje się z aktywności zawodowej i osiada na wsi, w swoim majątku Głuchy pod Grójcem. Mimo swojego wieku nadal udzielał bezinteresownie porad i pomagał w czasie dwukrotnej epidemii cholery. W 1841 roku obchodził jubileusz 50-lecia praktyki i lekarze warszawscy ofiarowali mu specjalnie wybity z tej okazji złoty medal z odpowiednim napisem.

Franciszek Brandt

Franciszek Brandt (21 marca 1777- 21 września 1837) jest kolejnym lekarzem, który znalazł się w gronie założycieli Szkoły Lekarskiej w Księstwie Warszawski.
Urodził się w Warszawie w 1777 roku. Dosyć wcześnie umierają jego rodzice, Jan i Katarzyna z domu Gilauz. Opiekunowie oddają młodego człowieka na naukę do felczera. W 1794 roku gdy powstaje szkoła chirurgiczna, rozpoczyna w niej naukę. Jego umiejętności, zaangażowanie i zdolności zostają zauważone przez Fryderyka Spaetha, który funduje mu stypendium, dzięki któremu Franciszek rozpoczyna naukę w berlińskiej pepinierze lekarskiej. Pepiniera jest to określenie ośrodka, w którym przygotowuje się przyszłe kadry zawodowe, naukowe, artystyczne itp. W 1802 kończy nauki i po powrocie do Warszawy rozpoczyna pracę w niedawno otwartej szkole akuszerek. W 1808 roku zostaje Fizykiem miasta Warszawy i pełni funkcję dyrektora Instytutu Szczepienia Ospy. W powstałej Szkole Lekarskiej nauczał anatomii, weterynarii, medycynę prawną i policyjną oraz prowadził ćwiczenia. Jest jednym z założycieli Towarzystwa Lekarskiego i zostaje w nim wiceprezesem, a gdy doktor Wolff wycofuje się z bieżącej działalności, Brandt zostaje prezesem tego Towarzystwa. Wydaje książkę dotyczącą anatomii w języku polskim, w której wprowadza do obiegu spolszczone określenia i nazwy. Za jego prezesury rozpoczęto wydawanie „Pamiętnika Lekarskiego Warszawskiego”, czasopisma poświęconego sztuce lekarskiej. 

W czasie Powstania Listopadowego odznaczony dnia 4 czerwca 1831 roku złotym Krzyżem Virtuti Militari.

 W roku 1831 pojawiła się w Polsce epidemia cholery. Doktor Brandt został powołany do utworzenia komitetu lekarskiego, którego zadaniem było poznanie tej choroby i wdrożenie środków jej leczenia. W 1837 roku nastąpił drugi rzut tej choroby. W tym samym roku Brandt zmarł na apopleksję i został pochowany na Warszawskich Powązkach.

Franciszek Brant był żonaty z Marianną córką swego dobrodzieja Fryderyka Spaetha. Miał z nią trójkę dzieci, Alfons Brandt poszedł w ślady ojca i został również lekarzem. Był on szkolnym kolegą Fryderyka Chopina. Jego syn a wnuk Franciszka to światowej sławy malarz – Józef Brandt.

Józef Czekierski

Józef Czekierski (9 marca 1777 – 20 czerwca 1827) był równolatkiem Franciszka Brandta a nawet urodzili się w tym samym miesiącu 1777 roku – w marcu. Ojciec jego Stanisław był chirurgiem i do takiego zajęcia przeznaczył swojego syna. Józef uczył się na chirurga początkowo w Warszawie, później w Berlinie i ostatecznie we Frankfurcie nad Odrą gdzie uzyskał stopień doktora medycyny i chirurgii.

W Warszawie rozpoczął pracę jako profesor w nowo założonej szkole akuszerek. Uczył w tej szkole do roku 1818 kiedy to szkoła została wcielona do powstałego Uniwersytetu, gdzie również prowadził zajęcia.

Brał udział w bitwie pod Raszynem w 1809 i za zasługi został odznaczony złotym Krzyżem Virtuti Militari.

Razem z Brandtem, Wolffem, Celińskim i Dziarkowskim był założycielem Szkoły Lekarskiej w Warszawie.

Z uwagi na stan zdrowia ograniczył swoje zajęcia tylko do praktyki lekarskiej. Zmarł na serce w Marienbadzie w czerwcu 1827 roku.

Najmłodszym z przedstawianych tu osób jest Józef Celiński (5 marca 1779 – 16 maja 1832), który nie był lekarzem ale farmaceutą. Urodził się w Warszawie w 1779 roku w niezamożnej rodzinie. Nauki rozpoczął w szkole pijarów by następnie oddać się nauce farmacji. Naukę rozpoczął od zatrudnienia się w warszawskiej aptece, gdzie zdobywał wiedzę praktyczną. Za zarobione pieniądze udaje się do Krakowa i rozpoczyna studia w tamtejszym uniwersytecie. Tytuł magistra farmacji uzyskuje w berlińskiej uczelni. Po powrocie do Warszawy rozpoczyna działalność wchodząc w spółkę ze znanym i cenionym aptekarzem warszawskim Teodorem Gruellą. Po siedmiu latach współpracy jest zdolny założyć własną aptekę. W 1809 roku zostaje profesorem farmacji.

Józef Celiński

 W Szkole Lekarskiej, której był współzałożycielem, wykładał farmację, farmakologię i chemię prawną.

Po powołaniu Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego wykładał na nim te same przedmioty oraz prowadził ćwiczenie. Z powodu braku podręczników do farmacji w języku polskim w 1811 roku opracował i wydał dwutomowe dzieło zatytułowane: „Farmacya, czyli nauka doskonałego przygotowania lekarstw z trzech królestw natury wybranych”. Jako pierwszy farmaceuta w Polsce dokonał analizy wód mineralnych, dzięki jego pracy woda z Nałęczowa stała się znaną i cenioną do dziś wodą w Polsce. Zorganizował główną aptekę wojskową i był dyrektorem administracyjnym szpitala głównego w wojsku Królestwa Polskiego w stopniu majora. Włożył znaczący wkład w przygotowanie i wydanie pierwszej polskiej farmakopedii w 1817 roku.

Mianowany kawalerem Orderu św. Stanisława IV klasy oraz kawalerem Legii Honorowej. Żonaty z córką Fryderyka Spaetha, Renatą, z którą miał czworo dzieci: Paulinę, Marcelego, Juliana i Władysława.

Wybrane życiorysy lekarzy i farmaceuty pokazują, że podjęte działania Księstwa Warszawskiego mające za cel podniesie poziomu naukowego przyniosły zamierzony efekt. Praca przytoczonych tu osób oraz ich kolegów przynosiła owoce całym następnym pokoleniom Polaków.