Probus Barczewski – galicyjski filantrop

Był to jeden z większych filantropów XIX wieku na ziemiach polskich. Nosił bardzo rzadkie imię „Probus”. Nie spotkałem się do tej pory z takim imieniem (pomijam Henryka Probusa księcia wrocławskiego z dynastii Piastów gdyż to był jego przydomek).

Probus Piotr Barczewski (ur. 1833 – zm. 20 października 1884) syn Feliksa, sędziego granicznego i Anieli z Pichelsteinów. Był właścicielem ziemskim w Galicji oraz na Podolu (w Raszkowie i okolicach) a nade wszystko założycielem i darczyńcą najhojniejszej fundacji – przeznaczył 50 tys. złotych reńskich dla Akademii Umiejętności.

Jest również fundatorem kaplicy Barczewskich na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

„Kaplica Barczewskich jest najdroższym i najbardziej okazałym mauzoleum cmentarza Łyczakowskiego. Wzniesiono ją w 1885 r., według projektu Władysława Halickiego. Fundatorem kaplicy był Probus Piotr Włodzimierz Barczewski (1833–84), jeden z najbogatszych ludzi ówcześnie na Podolu, co tłumaczy przepych budowli. Jego niespodziewana śmierć w wyniku ataku serca stała się powodem wielkiego zaciekawienia lwowian co do losów pozostawionej fortuny. Prócz nieruchomości zapisanych siostrze, pozostały majątek zmarły przeznaczył na cele dobroczynne i naukowe.

Obdarowanymi zostały: uniwersytety we Lwowie i Krakowie, krakowska Akademia Umiejętności, Politechnika Lwowska i wiele innych. Zmarły zalecił zaprojektowanie kaplicy grobowej profesorom Politechniki Lwowskiej, w której wnętrzu urządzić miano galerię obrazów olejnych o tematyce religijnej. Nad wejściem do kaplicy umieszczono płaskorzeźbę św. Feliksa, patrona rodziny Barczewskich, oraz herb rodowy przedstawiający Samsona rozrywającego paszczę lwa. W krypcie kaplicy, obok Probusa, złożono ekshumowane szczątki jego krewnych.”

https://turystyka.wp.pl/przedmiescie-stryjskie-pohulanka-i-lyczakow-6044261404357761a

Jego ojciec Feliks zakupił miasto Raszków. Następnie właścicielem został Probus który umarł bezpotomnie w wieku 51 lat. Po nim miasto przechodzi na jego siostrę Wieńczysławę. Na początku XX wieku syn Wieńczysławy buduje pałac w stylu neorenesansu francuskiego. Dziś pozostały po nim tylko oficyna pałacowa i fundamenty.

https://kresy.pl/publicystyka/raszkow-miejsce-magiczne/

„Do kroniki żałobnej wciągamy nazwisko ś.p. Probusa Barczewskiego, zmarłego przed dwoma miesiącami w Franzensbadzie; o jego zapisach na cele publiczne, dużo w ostatnich czasach pisano (jedni podają sumę ofiary na 140 000 fl. austr., inni podnoszą ją do 240 000). Zmarły był właścicielem ziemskim w gub. Podolskiej (Olszanka, Raszków, Katrynówka w olhopolskim powiecie), kawalerem, od ćwierćwiecza mieszkał ciągle zagranicą, choroba trzymała go z dala od ludzi, żył skromnie, oprócz majątku w ziemi, posiadał jeszcze znaczne kapitały, pięknie się niemi rozporządził, to też w kronice Podola regestrujemy tę nieboszczyka zasługę. Dobra ś. P. Barczewskiego, przechodzą do jego siostry pani Rodokonski; jedna z gazet odeskich oceniła spadek na 6 000 000 rs… czy nie za drogo?”

http://pbc.biaman.pl/Content/29024/Kraj_1884_47%20(18%20XI%20-%2030%20XI).pdf str 11

Ś. p. Probus Piotr Samson Barczewski, zmarły w d. 20 października 1884 r. testamentem spisanym w Wiedniu d. 17 Paźdz. 1880 r. a przez Sąd krajowy lwowski uchwałą z d. 31 Października 1884 r. L. 49146 za kodycyl uznanym, między innemi rozporządzeniami, wyraził się ad 5) „Dla Akademii Umiejętności w Krakowie zapisuję jako fundusz żelazny sumę pięćdziesiąt tysięcy (50,000) Zł. wal. austr. Procent roczny od tego kapitału ma być obrócony w jednej połowie na premiję (nagrodę) za najlepszą rozprawę z dziedziny historyi polskiej, napisaną po polsku przez Polaka katolika; a w drugiej połowie na premiję (nagrodę) za najpiękniejsze dzieło malarskie, przez artystę Polaka wykonane. Zarząd tej fundacyi i rozdawnictwo premij zostawiam pomienionej Akademii Umiejętności. Tak fundacyja w Art. 4 ’) jako też w Art. 5 określona, nosić będą nazwę fundacyi Barczewskiego. Jeśliby w skutek nieprzewidzianych wypadków Kraków albo Lwów od Austryi odpadły, natenczas legata w Art. 4 i 5 oznaczone, mają być z miasta od Austryi odpadłego przeniesione w takie miejsce, gdzie pod panowaniem Austryi lub samodzielnym polskiem instytucyje czysto polskie z zachowaniem języka polskiego, bez zagrożenia lub ograniczenia swobód narodowości polskiej i kościoła rzymsko-katolickiego zostawać będą.”

„11) Moją broń starożytną, numizmatykę i wszystkie dzieła historyczne polskie, gdziekolwiek się znajdują, zapisuję Akademicznemu Muzeum w Krakowie, zaś nowożytną broń swoją zapisuję na pamiątkę moim siostrzeńcom.”

19) „Wszystkie tu zapisane legata mają być zaraz po mojej śmierci wypłacone legataryjuszom wraz z procentami od dnia mej śmierci bieżącemi, bez względu czy i kto o przyjęcie mego spadku się oświadczył i czy postępowanie spadkowe z spadkobiercą ukończone zostało. Legata te wypłacone być winny z wszelkiego w ogóle majątku mego, gdziekolwiekby takowy się znajdował.”

http://rcin.org.pl/Content/16047/WA308_1306_P156-1884_ROCZNIK-AKADEMII_I.pdf

Odsetki od zdeponowanej kwoty przeznaczono na coroczną nagrodę naukową. Wartość tej była znaczna – 1150 zł reńskich, a po 1899 roku było to 2300 koron. Na owe czasy było porównywane do rocznych zarobków dyrektora Archiwum Krajowego Aktów Grodzkich i Ziemskich.

http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Przeglad_Historyczny/Przeglad_Historyczny-r2005-t96-n4/Przeglad_Historyczny-r2005-t96-n4-s573-586/Przeglad_Historyczny-r2005-t96-n4-s573-586.pdf

Kto mógł dostać tą nagrodę? Według darczyńcy, jak podane jest w roczniku Akademii Umiejętności, była ona przeznaczona za pracę poświęcone historii Polski, napisane po polsku przez Polaka-katolika. Nagrodę mógł otrzymać również malarz, który spełniał pozostałe warunki. Celem jej było wsparcie finansowe galicyjskich naukowców i artystów w ich pracy twórczej.

Fundacja została założona w 1884 roku i przetrwała do 1948 roku. Po I wojnie światowej wartość finansowa nagrody uległa dewaluacji, natomiast jej prestiż w środowisku, zwłaszcza historyków, był znaczny aż do końca jej przyznawania.

Po II wojnie światowej nie była przyznana żadna nagroda fundacji ś.p. Probusa Barczewskiego. Nagrody przyznawane były w latach 1886-1938.

Laureaci nagrody fundacji śp. Probusa Barczewskiego:

Rok	Laureat	Praca
1886	b.d.
1886	Jan Matejko	Obraz „Wjazd Dziewicy Orleańskiej do Rouen”
1887	Adolf Pawiński	„Dzieje ziemi kujawskiej”^[1]
1887	Jacek Malczewski	Obraz „Na etapie”
1888	Franciszek Piekosiński	„O dynastycznym szlachty polskiej pochodzeniu”; Kraków 1888^[2]
1888	Jan Matejko	Obraz „Kościuszko pod Racławicami”
1889	b.d.
1889	Henryk Siemiradzki	Obraz „Fryne”
1890	Władysław Łoziński	„Patrycjat i mieszczaństwo lwowskie w XVI i XVII wieku” (1890), ilustrowana 107 rycinami w tekście^[3]
1890	Kazimierz Pochwalski	Trzy portrety(Sienkiewicza, Burzyńskiego, prof. Jakubowskiego)
1891	Kazimierz Morawski	„Andrzej Patrycy Nidecki” (1891)^[4]
1891	Wojciech Kossak	Obraz „Wspomnienia lat dziecinnych”
1892	Władysław Abraham	„Organizacja Kościoła w Polsce do połowy XII wieku” wyd. II Lwów 1892^[5]
1892	Piotr Stachiewicz	Obraz „Pogrzeb górnika”
1893	–
1893	–
1894	Władysław Mickiewicz	„Żywot Adama Mickiewicza” 4 tomy^[6]
1894	Henryk Siemiradzki oraz Józef Brandt	Kurtyna do Teatru Słowackiego w Krakowie; obraz „Modlitwa Ormian”
1895	Oswald Balzer	Genealogia Piastów (Kraków, 1895)^[7]
1895	Wojciech Gerson	Obraz „Spoczynek” i za dotychczasową twórczość
1896	Aleksander Walerian Jabłonowski	Źródła Dziejowe^[8]
1896	Józef Chełmoński	Całość twórczości
1897	Karol Potkański	„Kraków przed Piastami” oraz „Lachowie i Lechici”^[9]
1897	Jacek Malczewski	Obraz „Błędne koło”
1898	Józef Korzon	„Dola i niedola Jana Sobieskiego, 1629-1674”(tom I, 586 str., tom II 446 str., tom III 542 str.)^[10]
1898	Józef Mehoffer	Kartony do witraży w katedrze Fryburskiej
1899	Franciszek Piekosiński	„Heraldyka polska w wiekach średnich”^[11]
1899	Stanisław Witkiewicz	Obraz „Obłok” i za całą działalność
1900	Kazimierz Morawski	„Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego, średnie wieki i odrodzenie, z wstępem o Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego” 2 tomy^[12]
1900	Stanisław Wyspiański	Karton do witrażu „Kazimierz Wielki”
1901	Tadeusz Wojciechowski	„Katedra na Wawelu”^[13]
1901	Ferdynand Ruszczyc	Obraz „Potok wiosenny”
1902	Marian Sokołowski	Studya do historyi rzeźby w Polsce w XV i XVI wieku^[14]
1902	Jacek Malczewski	Obraz „Trzy głowy”
1903	Aleksander Bruckner	„ Dzieje literatury polskiej w zarysie” tomów dwa^[15]
1903	Leon Wyczółkowski	„Portret własny”
1904	Józef Tretiakow	„Juliusz Słowacki”^[16]
1904	Kazimierz Pochwalski	„Portret J.E.Zaleskiego”
1905	b.d.
1905	Stanisław Wyspiański	„Cykl 19 studiów pejzażowych”
1906	Franciszek Rawita-Gawroński	„Bohdan Chmielnicki” tom I Lwów 1906^[17]
1906	Józef Chełmoński	Obraz „Racławice” i za całą twórczość
1907	Stanisław Smolka	„Polityka Lubeckiego przed powstaniem listopadowem”^[18]
1907	Olga Boznańska	Cała twórczość
1908	Stanisław Tomkowicz	„Zabudowania Wawelu i ich dzieje”^[19]
1908	Jacek Malczewski	Obraz „Grosz czynszowy”
1909	Władysław Chotkowski	„Historya polityczna Kościoła w Galicyi za rządów Maryi Teresy”^[20]
1909	Józef Mehoffer	„Witraż Chrystusa w Katedrze wawelskiej”
1910	Jan Antoniewicz Bołoz	„Grottger”^[21]
1910	Włodzimierz Tetmajer	Całość twórczości
1911	Henryk Struve	„Historya Logiki jako teoryi poznania w Polsce”^[22]
1911	Jacek Malczewski	Obraz „Niewierny Tomasz”
1912	Juliusz Kleiner	„Zygmunt Krasiński. Dzieje myśli” (2 tomy)^[23]
1912	Wojciech Weiss	Obraz „Owoce”
1913	Ludwik Kubala	„Wojna Szwedzka 1665-6”^[24]
1913	Wojciech Kossak	Obraz „Bateria w ogniu”
1914	Józef Tretiak	Bohdan Zaleski na tułactwie. Życie i poezya na tle dziejów emigracyi polskiej. Część II. 1838-1886″^[25]
1914	Józef Lentz	Obraz „Ostatni profesorowie Szkoły Głównej”
1915	–
1915	–	–
1916	Tadeusz Sinko	„Antyk Wyspiańskiego” (1916)^[26]
1916	Jacek Malczewski; Jan Rembowski	Obraz „Na jednej nucie”; portret legionisty
1917	Ludwik Kubala; Władysław Smoleński	„Wojna Brandenburska i Najazd Rakoczego”; „Mieszczaństwo Warszawskie w końcu wieku XVIII”^[27]
1917	Leon Wyczółkowski	„Widoki akwarelowe z Wawelu”
1918	Józef Kallenbach	„Adam Mickiewicz”(dwa tomy, Poznań 1918)^[28]
1918	Wojciech Weiss	Obraz „Floriańska żałoba”
1919	Wacław Tokarz	„Armia Królestwa Polskiego 1815-1831”^[29]
1919	Józef Mehoffer	„Portret pani M.”
1920	b.d.
1920	Olga Boznańska	Cała twórczość
1921	–
1921	Stanisław Noakowski	Cała twórczość
1922	Jan Ptaśnik	„Drukarze i księgarze krakowscy XV i XVI w”., Lwów. 1922^[30]
1922	b.d.	–
1923	Abdon Kłodziński	„O Archiwum Skarbca Koronnego na Zamku krakowskim”^[31]
1923	Fryderyk Pautsch	Obraz „Topielec”
1924	Aleksander Bruckner	„Dzieje literatury polskiej w zarysie”; wydanie 3, Warszawa 1924^[32]
1924	Józef Mehoffer	Obraz „Złoty wiek”
1925^[33]	Władysław Abraham	„Zawarcie małżeństwa w pierwotnym prawie polskim”
1925^[33]	Julian Fałat	Obraz „Częstochowa”
1926^[34]	Stanisław Kutrzeba	„Historia źródeł dawnego prawa polskiego”(2 tomy Lwów-Warszawa-Kraków; Wyd. im. Ossolińskich)
1926^[34]	Leon Wyczółkowski	Rysunki z Sandomierza
1927^[35]	Juliusz Kleiner	Czterotomowa monografia o Juliuszu Słowackim
1927^[35]	Ludomir Śledziński	Portret żony artysty
1928^[36]	Michał Janik	„Dzieje Polaków na Syberii”
1928^[36]	Stefan Filipkiewicz	Obraz „Jesień” oraz cała działalność artystyczna
1929	Roman Franciszek Rybarski	„Handel i polityka handlowa Polski w XVI stuleciu” (1928—1929)^[37]
1929	b.d.
1930	Wacław Tokarz	„Wojna polsko-rosyjska 1830-31”^[38]
1930	–
1931	Władysław Konopczyński	Kazimierz Pułaski. Życiorys (1931)^[39]
1931	b.d.
1932	Henryk Łowmiański	Studia nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego (dwa tomy wydane w latach 1931 – 1932)^[40]
1932	b.d.
1933	Stanisław Bednarski SJ	„Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Studium z dziejów kultury i szkolnictwa polskiego” Wyd. Księży Jezuitów, Karków 1933^[41]
1933	b.d.
1934^[42]	Zygmunt Wasilewski	„Norwid”; Warszawa 1935, str. 243 + 2 nlb
1934^[42]	Kazimierz Sichulski	Portret rektora Konstantego Srokowskiego i cała dotychczasowa działalność
1935	Tadeusz Makowiecki	„Poeta – Malarz” 1935^[43]
1935	b.d.
1936	Fryderyk Papee	„Jan Olbracht”(Kraków 1936, str256, z trzema rycinami i mapą)^[44]
1936	–
1937	Marian Kukiel	„Wojna 1812 roku” 2 tomy^[45]
1937	–
1938	Władysław Konopczyński	„Konfederacja Barska”(2 tomy, Warszawa 1936-8)^[46]
1938	–