«

»

sie 27 2019

Probus Barczewski – galicyjski filantrop

Był to jeden z większych filantropów XIX wieku na ziemiach polskich. Nosił bardzo rzadkie imię „Probus”. Nie spotkałem się do tej pory z takim imieniem (pomijam Henryka Probusa księcia wrocławskiego z dynastii Piastów gdyż to był jego przydomek).

Probus Piotr Barczewski (ur. 1833 – zm. 20 października 1884) syn Feliksa, sędziego granicznego i Anieli z Pichelsteinów. Był właścicielem ziemskim w Galicji oraz na Podolu (w Raszkowie i okolicach) a nade wszystko założycielem i darczyńcą najhojniejszej fundacji – przeznaczył 50 tys. złotych reńskich dla Akademii Umiejętności.

Jest również fundatorem kaplicy Barczewskich na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

„Kaplica Barczewskich jest najdroższym i najbardziej okazałym mauzoleum cmentarza Łyczakowskiego. Wzniesiono ją w 1885 r., według projektu Władysława Halickiego. Fundatorem kaplicy był Probus Piotr Włodzimierz Barczewski (1833–84), jeden z najbogatszych ludzi ówcześnie na Podolu, co tłumaczy przepych budowli. Jego niespodziewana śmierć w wyniku ataku serca stała się powodem wielkiego zaciekawienia lwowian co do losów pozostawionej fortuny. Prócz nieruchomości zapisanych siostrze, pozostały majątek zmarły przeznaczył na cele dobroczynne i naukowe.

Obdarowanymi zostały: uniwersytety we Lwowie i Krakowie, krakowska Akademia Umiejętności, Politechnika Lwowska i wiele innych. Zmarły zalecił zaprojektowanie kaplicy grobowej profesorom Politechniki Lwowskiej, w której wnętrzu urządzić miano galerię obrazów olejnych o tematyce religijnej. Nad wejściem do kaplicy umieszczono płaskorzeźbę św. Feliksa, patrona rodziny Barczewskich, oraz herb rodowy przedstawiający Samsona rozrywającego paszczę lwa. W krypcie kaplicy, obok Probusa, złożono ekshumowane szczątki jego krewnych.”

https://turystyka.wp.pl/przedmiescie-stryjskie-pohulanka-i-lyczakow-6044261404357761a

Jego ojciec Feliks zakupił miasto Raszków. Następnie właścicielem został Probus który umarł bezpotomnie w wieku 51 lat. Po nim miasto przechodzi na jego siostrę Wieńczysławę. Na początku XX wieku syn Wieńczysławy buduje pałac w stylu neorenesansu francuskiego. Dziś pozostały po nim tylko oficyna pałacowa i fundamenty.

https://kresy.pl/publicystyka/raszkow-miejsce-magiczne/

 

„Do kroniki żałobnej wciągamy nazwisko ś.p. Probusa Barczewskiego, zmarłego przed dwoma miesiącami w Franzensbadzie; o jego zapisach na cele publiczne, dużo w ostatnich czasach pisano (jedni podają sumę ofiary na 140 000 fl. austr., inni podnoszą ją do 240 000). Zmarły był właścicielem ziemskim w gub. Podolskiej (Olszanka, Raszków, Katrynówka w olhopolskim powiecie), kawalerem, od ćwierćwiecza mieszkał ciągle zagranicą, choroba trzymała go z dala od ludzi, żył skromnie, oprócz majątku w ziemi, posiadał jeszcze znaczne kapitały, pięknie się niemi rozporządził, to też w kronice Podola regestrujemy tę nieboszczyka zasługę. Dobra ś. P. Barczewskiego, przechodzą do jego siostry pani Rodokonski; jedna z gazet odeskich oceniła spadek na 6 000 000 rs… czy nie za drogo?”

http://pbc.biaman.pl/Content/29024/Kraj_1884_47%20(18%20XI%20-%2030%20XI).pdf str 11

 

Ś. p. Probus Piotr Samson Barczewski, zmarły w d. 20 października 1884 r. testamentem spisanym w Wiedniu d. 17 Paźdz. 1880 r. a przez Sąd krajowy lwowski uchwałą z d. 31 Października 1884 r. L. 49146 za kodycyl uznanym, między innemi rozporządzeniami, wyraził się ad 5) „Dla Akademii Umiejętności w Krakowie zapisuję jako fundusz żelazny sumę pięćdziesiąt tysięcy (50,000) Zł. wal. austr. Procent roczny od tego kapitału ma być obrócony w jednej połowie na premiję (nagrodę) za najlepszą rozprawę z dziedziny historyi polskiej, napisaną po polsku przez Polaka katolika; a w drugiej połowie na premiję (nagrodę) za najpiękniejsze dzieło malarskie, przez artystę Polaka wykonane. Zarząd tej fundacyi i rozdawnictwo premij zostawiam pomienionej Akademii Umiejętności. Tak fundacyja w Art. 4  ’) jako też w Art. 5 określona, nosić będą  nazwę fundacyi Barczewskiego. Jeśliby w skutek nieprzewidzianych wypadków Kraków albo Lwów od Austryi odpadły, natenczas legata w Art. 4 i 5 oznaczone, mają być z miasta od Austryi odpadłego przeniesione w takie miejsce, gdzie pod panowaniem Austryi lub samodzielnym polskiem instytucyje czysto polskie z zachowaniem języka polskiego, bez zagrożenia lub ograniczenia swobód narodowości polskiej i kościoła rzymsko-katolickiego zostawać będą.”

„11) Moją broń starożytną, numizmatykę i wszystkie dzieła historyczne polskie, gdziekolwiek się znajdują, zapisuję Akademicznemu Muzeum w Krakowie, zaś nowożytną broń swoją zapisuję na pamiątkę moim siostrzeńcom.”

19) „Wszystkie tu zapisane legata mają być zaraz po mojej  śmierci  wypłacone legataryjuszom wraz z procentami od dnia mej śmierci bieżącemi, bez względu czy i kto o przyjęcie mego spadku się oświadczył i czy postępowanie spadkowe z spadkobiercą ukończone zostało. Legata te wypłacone być winny z wszelkiego w ogóle majątku mego, gdziekolwiekby takowy się znajdował.”

 

http://rcin.org.pl/Content/16047/WA308_1306_P156-1884_ROCZNIK-AKADEMII_I.pdf

 

 

Odsetki od zdeponowanej kwoty przeznaczono na coroczną nagrodę naukową. Wartość tej była znaczna – 1150 zł reńskich, a po 1899 roku było to 2300 koron. Na owe czasy było porównywane do rocznych zarobków dyrektora Archiwum Krajowego Aktów Grodzkich i Ziemskich.

http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Przeglad_Historyczny/Przeglad_Historyczny-r2005-t96-n4/Przeglad_Historyczny-r2005-t96-n4-s573-586/Przeglad_Historyczny-r2005-t96-n4-s573-586.pdf

 

Kto mógł dostać tą nagrodę? Według darczyńcy, jak podane jest w roczniku Akademii Umiejętności,  była ona przeznaczona za pracę poświęcone historii Polski, napisane po polsku przez Polaka-katolika. Nagrodę mógł otrzymać również malarz, który spełniał pozostałe warunki. Celem jej było wsparcie finansowe galicyjskich naukowców i artystów w ich pracy twórczej.

Fundacja została założona w 1884 roku i przetrwała do 1948 roku. Po I wojnie światowej wartość finansowa nagrody uległa dewaluacji, natomiast jej prestiż w środowisku, zwłaszcza historyków, był znaczny aż do końca jej przyznawania.

Po II wojnie światowej nie była przyznana żadna nagroda fundacji ś.p. Probusa Barczewskiego. Nagrody przyznawane były w latach 1886-1938.

 

Laureaci nagrody fundacji śp. Probusa Barczewskiego:

Rok Laureat Praca
 

1886

 

b.d.  
Jan Matejko Obraz „Wjazd Dziewicy Orleańskiej do Rouen”
 

1887

Adolf Pawiński „Dzieje ziemi kujawskiej”[1]
Jacek Malczewski Obraz „Na etapie”
 

1888

Franciszek Piekosiński „O dynastycznym szlachty polskiej pochodzeniu”; Kraków 1888[2]
Jan Matejko Obraz „Kościuszko pod Racławicami”
 

1889

b.d.  
Henryk Siemiradzki Obraz „Fryne”
 

 

1890

Władysław Łoziński „Patrycjat  i  mieszczaństwo  lwowskie  w  XVI  i  XVII  wieku” (1890),  ilustrowana  107  rycinami  w  tekście[3]
Kazimierz Pochwalski Trzy portrety(Sienkiewicza, Burzyńskiego, prof. Jakubowskiego)
 

1891

Kazimierz Morawski „Andrzej Patrycy Nidecki” (1891)[4]
Wojciech Kossak Obraz „Wspomnienia lat dziecinnych”
 

1892

Władysław Abraham „Organizacja Kościoła w Polsce do połowy XII wieku” wyd. II Lwów 1892[5]
Piotr Stachiewicz Obraz „Pogrzeb górnika”
1893  
 
 

1894

Władysław Mickiewicz „Żywot Adama Mickiewicza” 4 tomy[6]
Henryk Siemiradzki oraz Józef Brandt Kurtyna do Teatru Słowackiego w Krakowie; obraz „Modlitwa Ormian”
 

1895

Oswald Balzer Genealogia Piastów (Kraków, 1895)[7]
Wojciech Gerson Obraz „Spoczynek” i za dotychczasową twórczość
 

1896

Aleksander Walerian Jabłonowski Źródła Dziejowe[8]
Józef Chełmoński Całość twórczości
 

1897

Karol Potkański „Kraków przed Piastami” oraz „Lachowie i Lechici”[9]
Jacek Malczewski Obraz „Błędne koło”
 

1898

Józef Korzon „Dola i niedola Jana Sobieskiego, 1629-1674”(tom I, 586 str., tom II 446 str., tom III 542 str.)[10]
Józef Mehoffer Kartony do witraży w katedrze Fryburskiej
 

1899

Franciszek Piekosiński „Heraldyka  polska  w  wiekach średnich”[11]
Stanisław Witkiewicz Obraz „Obłok” i za całą działalność
 

1900

Kazimierz Morawski „Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego, średnie wieki i odrodzenie, z wstępem o Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego” 2 tomy[12]
Stanisław Wyspiański Karton do witrażu „Kazimierz Wielki”
 

1901

Tadeusz Wojciechowski „Katedra na Wawelu”[13]
Ferdynand Ruszczyc Obraz „Potok wiosenny”
 

1902

Marian Sokołowski Studya do historyi rzeźby w Polsce w XV i XVI wieku[14]
Jacek Malczewski Obraz „Trzy głowy”
 

1903

Aleksander Bruckner „ Dzieje literatury polskiej w zarysie” tomów dwa[15]
Leon Wyczółkowski „Portret własny”
 

1904

 

Józef Tretiakow „Juliusz Słowacki”[16]
Kazimierz Pochwalski „Portret J.E.Zaleskiego”
 

1905

b.d.  
Stanisław Wyspiański „Cykl 19 studiów pejzażowych”
1906 Franciszek Rawita-Gawroński „Bohdan Chmielnicki” tom I Lwów 1906[17]
Józef Chełmoński Obraz „Racławice” i za całą twórczość
 

1907

Stanisław Smolka „Polityka Lubeckiego przed powstaniem listopadowem”[18]
Olga Boznańska Cała twórczość
1908 Stanisław Tomkowicz „Zabudowania Wawelu i ich dzieje”[19]
Jacek Malczewski Obraz „Grosz czynszowy”
 

1909

Władysław Chotkowski „Historya polityczna Kościoła w Galicyi za rządów Maryi Teresy”[20]
Józef Mehoffer „Witraż Chrystusa w Katedrze wawelskiej”
1910 Jan Antoniewicz Bołoz „Grottger”[21]
Włodzimierz Tetmajer Całość twórczości
1911 Henryk Struve „Historya Logiki jako teoryi poznania w Polsce”[22]
Jacek Malczewski Obraz „Niewierny Tomasz”
1912 Juliusz Kleiner „Zygmunt Krasiński. Dzieje myśli” (2 tomy)[23]
Wojciech Weiss Obraz „Owoce”
1913 Ludwik Kubala „Wojna Szwedzka 1665-6”[24]
Wojciech Kossak Obraz „Bateria w ogniu”
 

1914

Józef Tretiak Bohdan Zaleski na tułactwie. Życie i poezya na tle dziejów emigracyi polskiej. Część II. 1838-1886″[25]
Józef Lentz Obraz „Ostatni profesorowie Szkoły Głównej”
 

1915

 
 

1916

Tadeusz Sinko „Antyk Wyspiańskiego” (1916)[26]
Jacek Malczewski; Jan Rembowski Obraz „Na jednej nucie”; portret legionisty
 

1917

Ludwik Kubala; Władysław Smoleński „Wojna Brandenburska i Najazd Rakoczego”; „Mieszczaństwo Warszawskie w końcu wieku XVIII”[27]
Leon Wyczółkowski „Widoki akwarelowe z Wawelu”
 

1918

Józef Kallenbach „Adam Mickiewicz”(dwa tomy, Poznań 1918)[28]
Wojciech Weiss Obraz „Floriańska żałoba”
1919

 

Wacław Tokarz „Armia Królestwa Polskiego 1815-1831”[29]
Józef Mehoffer „Portret pani M.”
1920

 

b.d.  
Olga Boznańska Cała twórczość
1921

 

 
Stanisław Noakowski Cała twórczość
 

1922

Jan Ptaśnik „Drukarze i księgarze krakowscy XV i XVI w”., Lwów. 1922[30]
b.d.
 

1923

Abdon Kłodziński „O Archiwum Skarbca Koronnego na Zamku krakowskim”[31]
Fryderyk Pautsch Obraz „Topielec”
 

1924

Aleksander Bruckner „Dzieje literatury polskiej w zarysie”; wydanie 3, Warszawa 1924[32]
Józef Mehoffer Obraz „Złoty wiek”
 

1925[33]

Władysław Abraham „Zawarcie małżeństwa w pierwotnym prawie polskim”
Julian Fałat Obraz „Częstochowa”
 

1926[34]

Stanisław Kutrzeba „Historia źródeł dawnego prawa polskiego”(2 tomy Lwów-Warszawa-Kraków; Wyd. im. Ossolińskich)
Leon Wyczółkowski Rysunki z Sandomierza
 

1927[35]

Juliusz Kleiner Czterotomowa monografia o Juliuszu Słowackim
Ludomir Śledziński Portret żony artysty
 

1928[36]

Michał Janik „Dzieje Polaków na Syberii”
Stefan Filipkiewicz Obraz „Jesień” oraz cała działalność artystyczna
 

1929

Roman Franciszek Rybarski „Handel i polityka handlowa Polski w XVI stuleciu” (1928—1929)[37]
b.d.  
 

1930

Wacław Tokarz „Wojna polsko-rosyjska 1830-31”[38]
 
 

1931

Władysław Konopczyński Kazimierz Pułaski. Życiorys (1931)[39]
b.d.  
 

1932

Henryk Łowmiański Studia nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego (dwa tomy wydane w latach 1931 – 1932)[40]
b.d.  
 

1933

Stanisław Bednarski SJ „Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Studium z dziejów kultury i szkolnictwa polskiego” Wyd. Księży Jezuitów, Karków 1933[41]
b.d.  
 

1934[42]

Zygmunt Wasilewski „Norwid”; Warszawa 1935, str. 243 + 2 nlb
Kazimierz Sichulski Portret rektora Konstantego Srokowskiego i cała dotychczasowa działalność
 

1935

Tadeusz Makowiecki „Poeta – Malarz” 1935[43]
b.d.  
 

1936

Fryderyk Papee „Jan Olbracht”(Kraków 1936, str256, z trzema rycinami i mapą)[44]
 
 

1937

Marian Kukiel „Wojna 1812 roku” 2 tomy[45]
 
 

1938

Władysław Konopczyński „Konfederacja Barska”(2 tomy, Warszawa 1936-8)[46]
 

 

 

 

 

 

 


[1] http://bcpw.bg.pw.edu.pl/Content/7728/bw1888_t186z558.pdf – str. 504

[2] https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/franciszek-ksawery-piekosinski

[3] http://www.kliopolska-ihpan.edu.pl/images/2015-TomVII/04_Julkowska_Dzieje_Lwowa.pdf – str. 53-54

[4] https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Morawski_(filolog)

[5] http://rcin.org.pl/Content/17745/WA308_1307_P156-1892-1893_ROCZNIK-AKADEMII_I.pdf – str. 123

[6] http://pbc.biaman.pl/Content/38543/Kraj_18_1895.05.04..pdf – str. 13

[7] https://docplayer.pl/44174669-Rocznik-w-krakowie-rok-1895-6-w-krakowie-nakladem-akademii-umiejetnosci.html – str. 93

[8] https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/aleksander-walerian-jablonowski

[9] http://rcin.org.pl/Content/14082/WA488_5256_P1765_R1897-8-RAU.pdf – str. 108

[10] http://www.rcin.org.pl/Content/17748/WA308_1316_P156-1898-1899_ROCZNIK-AKADEMII_I.pdf str 96-100

[11] http://sbc.org.pl/Content/284816/ii4687-1900-05-0001.pdf – str. 3

[12] http://mbc.malopolska.pl/dlibra/plain-content?id=17715 – str. 2

[13] http://mbc.malopolska.pl/dlibra/plain-content?id=18045 – str. 2

[14] https://genealogia.okiem.pl/forum/viewtopic.php?hilit=Norwid*&t=19048

[15] http://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=16714 – str. 128

[16] http://mbc.malopolska.pl/dlibra/plain-content?id=18064 – str. 2

[17] http://historia.up.krakow.pl/wp-content/uploads/2012/01/Folia-57-7.pdf – str. 177

[18] http://rcin.org.pl/Content/20049/WA308_1325_P156-1907-1908_ROCZNIKI-AKADEMII_I.pdf – str. 152

[19] https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Tomkowicz

[20] http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/Content/67957/00074356_-_Swiat-pismo-tygodniowe-R-5-1910-nr-23-4-IV-_BUW-012129.pdf – str. 14

[21] http://rcin.org.pl/Content/19155/WA488_38941_P1765_R1910-1911-RAU.pdf – str. 196

[22] https://www.wuw.pl/data/include/cms/monumenta-ebook/pdf/Portrety-Uczonych-Profesorowie-UW-1816-1915.pdf – str. 440

[23] http://www.pan-ol.lublin.pl/biul_4/art_419.htm – str. 233

[24] http://rcin.org.pl/Content/17414/WA488_5855_P1765_R1917-1918-RAU.pdf – str. 123

[25] http://rcin.org.pl/Content/16724/WA488_5853_P1765_R1914-1916-RAU.pdf – str. 149

[26] http://www.miejscowosc-mala.pl/znani-z-malej/sinko-tadeusz.html

[27] http://rcin.org.pl/Content/17414/WA488_5855_P1765_R1917-1918-RAU.pdf – str. 123

[28] http://rcin.org.pl/Content/14088/WA488_5863_P1765_R1918-1919-RPAU.pdf – str. 106

[29] http://rcin.org.pl/Content/14900/WA488_5864_P1765_R1919-1920-RPAU.pdf – str. 71

[30] https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/jan-ptasnik

[31] http://rcin.org.pl/Content/14901/WA488_5865_P1765_R1923-1924-RPAU.pdf – str. 83

[32] http://rcin.org.pl/Content/14902/WA488_5867_P1765_R1924-1925-RPAU.pdf – str. 95

[33] http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=14903&from=publication – str. 105-106

[34] http://rcin.org.pl/Content/14904/WA488_5870_P1765_R1926-1927-RPAU.pdf – str. 80-82

[35] http://rcin.org.pl/Content/14905/WA488_5871_P1765_R1927-1928-RPAU.pdf – str. 112-114

[36] http://pbc.biaman.pl/Content/12883/DZIENNIK_BIA%C5%81OSTOCKI_1929_159_10.06.pdf – str. 1

[37] http://bcpw.bg.pw.edu.pl/Content/878/sylw_prof_061.pdf

[38] https://jbc.bj.uj.edu.pl/Content/550958/NDIGORP027099.pdf – str. 130-131

[39] http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Kwartalnik_Historii_Nauki_i_Techniki/Kwartalnik_Historii_Nauki_i_Techniki-r2006-t51-n3_4/Kwartalnik_Historii_Nauki_i_Techniki-r2006-t51-n3_4-s39-56/Kwartalnik_Historii_Nauki_i_Techniki-r2006-t51-n3_4-s39-56.pdf – str. 8

[40] https://wbc.macbre.net/document/4459/budowniczowie-polski-ludowej.html

[41] www.ejournals.eu/pliki/art/13019/

[42] http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/plain-content?id=43161  str. 2

[43] http://mazowsze.hist.pl/35/Rocznik_Towarzystwa_Naukowego_Warszawskiego/758/1952/25106/ str. 103-104

[44] https://polona.pl/item/wnioski-i-sprawozdania-w-sprawie-nagrody-z-fund-s-p-probusa-barczewskiego-za-najlepsze,NTA2ODkxNzY/1/#info:metadata

[45] http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/plain-content?id=153856 – str. 10

[46] http://www.rcin.org.pl/Content/14906/WA488_5872_P1765_R1938-1939-RPAU.pdf

(Visited 318 times, 1 visits today)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Możesz użyć tych znaczników i atrybutów HTMLa: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>