Stanisław Tondos – malarz zapomniany

Stanisław Tondos urodził się w Krakowie 10 marca 1854 roku. Zmarł tamże 22 grudnia 1917 roku. Znany był jako malarz swojego rodzinnego miasta Krakowa.

W Krakowie ukończył gimnazjum i rozpoczął studia malarskie w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych w klasie profesora Władysława Łuszczkiewicza i Jana Matejki. Nauki pobierał w latach 1869- 1875.

W Narodowym Archiwum Cyfrowym znajduje się zdjęcie przedstawiające Władysława Łuszczkiewicza i jego studentów.

Opis obrazu: Fotografia grupowa studentów z profesorem Władysławem Łuszczkiewiczem (z brodą, stoi oparty o sztalugę) w atelier fotograficznym. Siedzą od lewej: Stopa, Pociecha, Kazimierz Pochwalski, Maurycy Gottlieb, Krajewski. W drugim rzędzie od lewej: J. Sroczyński, Papieski, Wacław Kryciński, Stanisław Tondos, profesor Władysław Łuszczkiewicz, Jacek Malczewski, Czemeryński, Bieszczak. W środku nad nimi stoją: Tadeusz Rybkowski, Wacław Koniuszko.

Data wydarzenia: 1870 – 1875

Nie wszyscy, z którymi studiował Stanisław Tondos zostali sportretowani. Malarz kontynuował studia w Wiedniu i przez pewien czas w Monachium u Otto Seitza.

Od początku swojej kariery malarskiej zajął się przede wszystkim malarstwem wedutowym. Są to w większości akwarele przedstawiające miejskie pejzaże (weduty). Artysta malował również olejami i pastelami.

Malował najchętniej swój rodzinny Kraków. Nie brakuje też prac przedstawiających Warszawę, Poznań, Lwów. Wyjeżdżał również za granicę malować Wenecję, Norymbergę czy Magdeburg.

Prace malarskie Stanisława Tondosa są bezcennym źródłem wiedzy o kształcie i wyglądzie całych zespołów architektonicznych, ulic, zaułków, poszczególnych obiektów. Często są to dokumenty historyczne, bo obiektów już nie ma.

Stanisław Tondos miał pewne problemy w trakcie studiów. Jeden z profesorów Szkoły Sztuk Pięknych, Jan Stanisławski odmawiał mu wręcz talentu malarskiego. Dorobek malarza przeczy tej opinii.

Prawdą jest natomiast, że Stanisław Tondos był mistrzem w przedstawianiu architektury – nie potrafił jednak malować postaci ludzkich, zwierząt, scenek rodzajowych. Wiele jego prac jest wiec podwójnego autorstwa: Tondos malował akwarelę a drugi malarz tzw. Sztafaż.

Spotkamy wiele akwarel malowanych wspólnie z Juliuszem Kossakiem i jego synem Wojciechem.

Od roku 1875 Stanisław Tondos wystawiał swoje prace w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Prezentował swój dorobek w Warszawie w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych oraz w Salonie Krywulta (Aleksander Wiktor Krywult – kolekcjoner, marszand, mecenas sztuki, właściciel salonów sztuki)

Malarz jest twórcą kilku bardzo ważnych cyklów obrazów. Są to:

Teka graficzna „Klejnoty Krakowa” zawierająca 24 akwarele namalowane w 1886 roku wspólnie z Juliuszem Kossakiem.

Cykl akwarel „Kościół Mariacki w Krakowie” namalowany w 1892 roku wspólnie z Wojciechem Kossakiem

Cykl akwarel „Wawel przeszłości skarbnica, siedziba Piastów i Jagiellonów” z roku 1910 przy współpracy z Wojciechem Kossakiem

Oraz „Kraków Legiony” z lat 1915-1917 również z udziałem Wojciecha Kossaka.

Stanisław Tondos był zwolennikiem propagowania sztuki poprzez wchodzące do powszechnego użycia karty pocztowe. Nazywano go ojcem artystycznej pocztówki krakowskiej ale na pocztówkach znalazło się wiele widoków z innych miast.

Artysta został odznaczony złotymi medalami „za wysoce artystycznie odtworzenie w projektach akwarelowych miast polskich – Lwowa, Krakowa, Warszawy” na wystawach kart pocztowych w roku 1900 w Warszawie i Paryżu.

Jego prace były bardzo często reprodukowane w czasopismach i na kartach pocztowych. Wydawcą tych ostatnich była warszawska firma wydawnicza Salon Malarzy Polskich z Warszawy.

Malarz pełnił funkcję kierownika artystycznego czasopisma „Świat” ilustrowanego dwutygodnika literacko-artystycznego.

Stanisław Tondos był częstym gościem w saloniku artystycznym Dettlofów mieszczącym się w wybudowanej przez Karola Dettlofa, właściciela ziemskiego, podmiejskiej willi w podkrakowskim Czerwonym Prądniku.

Siostra Karola Dettlofa, Łucja, miłośniczka sztuk pięknych zapraszała i gromadziła w dworku artystów, uczonych, pisarzy i poetów. Bywali u niej codziennymi gośćmi Olga Boznańska, Wojciech Kossak, Lucjan Rydel, Włodzimierz Tetmajer, Jacek Malczewski i właśnie Stanisław Tondos.

Dworek został rozebrany w 1999 roku ale tradycja spotkań ma dłuższy żywot. W 1996 roku „Salon Artystyczny Dettlofów” zaprosił współczesnych gości. Tradycję młodopolską kontynuuje Klub Muzyki Współczesnej „Malwa”. Kilka razy w roku spotykają się w „Malwie” na Czerwonym Prądniku, artyści, ludzie nauki i kultury. Spotkaniom towarzyszy zawsze muzyka a także wystawy plastyczne. Po skończonym spotkaniu uczestnicy Salonu mają okazję przy filiżance kawy lub herbaty porozmawiać z zaproszonymi gośćmi.

Stanisław Tondos był bardzo niskiego wzrostu. Widać to nawet na zdjęciu załączonym powyżej w tekście.

W pracy zbiorowej „Kopiec wspomnień” wydanej przez Wydawnictwo Literackie Kraków w 1959 roku Stanisław Broniewski wspomina problemy malarza: Pisze o okolicach Wawelu: „[…] Może też tutaj spotkamy maleńką figurkę pana w komicznym toczku na głowie i z szkicownikiem pod pachą, wiernego archiwistę wczorajszego Krakowa w setkach uroczych akwarel – Stanisława Tondosa. Dwa smutki towarzyszyły jego pracowitemu życiu artysty – nie umiał malować ludzkich postaci, które domalowywał mu temperą do gotowych akwarel Wojciech Kossak. W drugim nieszczęściu nikt mu nie mógł udzielić pomocy – był tak bardzo mały, że stawał się przedmiotem wiecznych zaczepek krakowskich pauperów”.

Wybitny malarz Jacek Malczewski sportretował kolegę artystę w sposób nie podkreślający jego niskiego wzrostu.